Karalamalar / Emre Sururi – Sayfa 59 – tekrar et, bugün günlerden cuma…

1 lis 3 ins:Michelle Monaghan, Zach Galifnakis, Vera Farmiga

(Niyeyse, giriş başlıklarına karakter sınırlaması koymuşum lis: lisan, ins: insan. Neys.: Neyse.)

Eskiden, Chi McBride’ın gayet ciddi bir müdürü oynadığı, Ally McBeal’in yapımcısının (David E. Kelly) ciğerinden gelen bir okul dizisi olan “Boston Public” vardı, özel bir düşkünlüğüm olmasa da, yolum düştükçe izlerdim (Chi McBride bu arada yahu! 3 apayrı dizi, 3 apayrı karakter: Boston Public / House / Pushing Daisies).

İşte Michelle hanımefendiyi, orada ilk defa görüp, beğenmiştim, şimdi bu yazıyı yazarken, wiki’den yaptığım yoklamalar sonucunda Boston Public’te sadece 9 bölümde oynadığını öğrenmiş olsam da, bir stroboskop efekti sonucunda benim izlediğim bölümlerde az ya da çok var idi. Kendisiyle sonradan gayet keyifli bir film olan “Kiss Kiss Bang Bang”de tekrar karşılaşınca, hemen tanımakla kalmamış, adına sevinmiştim de “kızcağız yükselişte, aman ne güzel” diye.

Öğretmenim canım benim canım benim, seni ben pek çok, pek çok severim…

Zach Galifianakis’i, Jonathan Ames’in “Bored to Death” dizisi vesilesiyle tanıdık, o sırada sevdiysek de (biz: Birleşik Krallık), “Between Two Ferns with Zach Galifianakis”in birkaç bölümünü (Natalie Portman, Jennifer Aniston, Bruce Willis, Sean Penn) seyrettikten sonra buzzz gibi soğudum kendisinden (“Between Two Ferns”in danışıklı döğüşük olduğunu söyleyip beni rahatlatacaklara teşekkür eder, büyük ihtimalle öyle olduğunu bildiğimi fakat bunun yine de durumu kurtarmaya yetmediğini belirtirim). Hangover’ları izlemedim, izlemem de büyük ihtimalle. Seyfettin “Due Date”i önermişti, ama artık adam ne yapsa (ya da yapmasa, sadece öyle dursa bile) bana batıyor oluşundan.. olmadı. Dün izlemeye başladığımız “The Sarah Silverman Program”ın ikinci bölümünde ağzı burnu dağıtılınca da New York Stories’in “Oedipus Wrecks” kısmında sihirbazın annesini kaybederken sevinçle kikirdeyen Woody Allen misali keyiflendik koltuğumuzda. Karne hediyesi olarak Barton Fink’ten fırlamış bir John Goodman’ın, Zach Galifianakis’e “aklın yaşamı”nı gösterdiği ateşli bir sahne istiyoruz (John Goodman’ı tip ve duruş olarak Zach G…’e (sıkıldım soyadını yazıp durmaktan – başlıkta da zaten iki karakteri (‘ia’) atlamışım) benzetiyorum da, oradan kurdum o bağlantıyı/fanteziyi – John Goodman’ı çok severim bu arada, yanlış anlaşılmasın, aslında “Between Two Ferns” olmasaydı, Zach G.’i de az biraz da olsa sevecektim büyük ihtimalle / ve bir yanlış anlaşılmasın notu daha: Between Two Ferns’i beğenmeyerek fakat gülerek izledim. Yani komik ama hoş değil – tıpkı Karmakarışık versiyonundaki Rapunzel’i büyüten Gothel Ana gibi).

Tam “program bundan daha kötü olamaz” demişken Z.G. bizi yalancı çıkarır.

Bildiğiniz/bilmediğiniz üzere, “Up in the Air”i geçtiğimiz senenin ennnn bir filmi ilan etmiş idim. Senaryo, yönetim, oyunculuk, hepsi müthişti. Herkes rolüne tam uymuştu ama en güzel sürpriz Vera Farmiga’yı tanımak olmuştu. Hakikaten de, ne etkileyici bir karakterdi Alex. Baştan sona. Şimdi Vera Farmiga’nın filmografisine baktım da, pek rastlaşmamışız izlediğim filmlerde, Departed’daki psikiyatrist rolünü de es geçmişiz nasıl olduysa.

Daha ne olsun? Bu nasıl bir endamdır?

Dün akşam “Source Code”u izledik, pek bir beğendik. Film hakkında bir iyi olduğunu, bir de “Groundhog Day” (ki canımız ciğerimizdir kendisi) ile “Murder on the Orient Express” melezi olduğunu biliyorduk oturmaya koyulmadan, o yüzden filmi izlerken oyuncu kadrosu (kadro dediğim beni ilgilendiren 3 kişi: Jake Gylenhaal, Michelle Monaghan ve Vera Farmiga – ki Vera Farmiga’yı ilk anda değil de “çok tanıdık geliyor… neredendi, neredendi…” şeklinde birkaç dakikalık bir uğraştan sonra çıkarabildim) ve film bittikten sonra yönetmenin kimliği (Duncan Jones – Moon’un yönetmeni ve David Bowie’nin oğlu ama ilk sıfatı artık çok daha ağır basıyor bende) hoş güzellikler oldu (peki hoş olmayan güzellikler var mıdır? Vardır, mesela Pamuk Prenses’in üvey annesi ve geçmişimden bir iki isim daha). Sevgili Patron, inşallah filmi izlemişsindir bunları okumadan evvel ama öyle değilse bile lütfen bana kızma, bunlar spoiler değil, hakikaten (yani bence). Zaten ilk 10 dakikada “Groundhog Day” ve “Murder on the Orient Express” bağlantıları eve teslim ediliyor. Zaten bence onlardan başka “12 Monkeys” ve asıl “Quantum Leap” ağırlığını koyuyorlar ki, filmin sonundaki Credits ekranından Scott Bakula’nın varlığını öğrenince de ayrı bir sevindim.

Şimdi de gelelim bu haftaki İnsan Kaynakları Merkez Borsası verilerine:

Zach Galifianakis ile Michelle Monaghan, Robert Downey Jr. ile birlikte Due Date’de yer aldılar.

Michelle Monaghan ile Robert Downey Jr. Kiss Kiss Bang Bang’te bir arada idiler.

Chi McBride, Robert Downey Jr’ın babası Robert Downey Sr.’ın (ya ne olacaktı?) yönettiği “Nagataki Sake” adlı tiyatro oyununda 8 farklı karakteri oynamış (bu arada, Zach Braff da “All New People” adında yeni bir oyun yazıp sahnele(t)miş).

Kiss Kiss Bang Bang’in yazar/yönetmeni Shane Black de Iron Man 3’ü yönetecek imiş (2013) (bu amcanın o sıkı (cool?) erkekler arası geyiklerin ağırlıkta olduğu filmlerinin ayrıca hastasıyımdır (sucker for them?) – misal: Lethal Weapon 1&2, The Last Boy Scout (ki müthiş bir açılış sahnesi vardır, bir de küçük bir rolde Stacy Keach’i 8), The Long Kiss Goodnight (Geena Davis yaw! – erkek geyiği olmasa da 100% “erkekadam” filmidir)).

Bu girişe son vermeden evvel, Michelle Monaghan vesilesi ile, benzer hisler beslediğim bir hanım kızımız olan Maria Bello’dan söz açmak isterim: kendisini E.R.’daki rolü ile sevip beğenmiştik, 2005’te izlediğimiz Assault on Precinct 13’te (2005 versiyonunda) psikiyatrist rolünde görünce ne çok sevinmiştim (Gabriel Byrne’ü çok sevdiğimi de, o filmde kızcağıza yaptığı eşekliğe (2005 filmini spoil etmeyeyim diye uğraşmak da nereye kadar — film/spoiler olayına da standart bir zaman aşımında anlaşmak gerekir kanaatindeyim) çok üzüldüysem de, yine de kızamadığımda anlamış idim). Şimdi, işte dediğim üzere, Michelle Monaghan vesilesi ile o da aklıma gelince, gittim baktım filmografisine, olmamış, üzüldüm biraz ama hayat tabii ki. E.R., George Clooney’i çıkartınca, kapasitesini gani gani doldurmuş oldu (ama yine de diziler faydalandı tabii ki diğer karakterlerden – Bir de tabii sinemadan dizilere kayanlar var, ana karakter değil, yan karakter olarak hem de – geçtiğimiz haftalarda Castle’da Michael Ironside’ı, Leverage’da Danny Glover’ı (ki ne bayık bir bölümdü o) ve hede hödö’de Hede Hödö’yü gördük mesela).

Bu girişten tam olarak tad alabilmek için, bu resimdeki 9 kişiden en aşağı 5’ini başka dizi ve filmlerden hatırlıyor olmalısınız.

Bu kadar bu kadar yazıp da resim koymasam olmaz, değil mi… Gidip toplayıp serpiştireyim aralara bari. (“Ece’nin babası dizileri fazla ciddiye alıyor” başlık değil, kategori olmalıydı). Bu giriş hazırlanırken, kabaran nostalji duyguları Mr. Big “Wild World” yorumu ile “To be next to you” başta olmak üzere, diğer şarkıları ile desteklendi, resimleri ararken de Extreme dinliyor olacağımdır.

Kalın Sağlıcakla,
İmza: Sabun Köpüğü / TV Kafa.

Son not(lar) (yeter artık alt başlığı ile sunulur, soğuk olarak tüketilir) Michelle Monaghan / Maria Bello hatırlatmasının benzeri Vera Farmiga / Vinessa Shaw (Two Lovers) olarak tekabül etti. O da öyle sapasağlam bir rolün altından kalkmasını bilerek, filme damgasını vurmuş idi.

Jake Gleynhaal, bu filmde Clive Owen’a değil ama onun gibi birine benzemiş (dilimin ucunda). Bir de geçen ay ne zamandır aklımızda olan tuzluk/kara biberlik setini aldık, adını da Donnie koyduk (neden acaba?)

“Neden içindeki aptal tuz ve biberleri çıkarmıyorsun?”
“Sen neden içindeki aptal mineralleri çıkarmıyorsun?”

Bir lisan üç insan

Defterlere düşülen notlardan… (Tabii ki söylemem gereksiz ama sonuçta “kopyala-yapıştır-bunları biliyormusun? 30 kişiye gönder” potansiyeli yüksek olduğundan, belirtmek isterim ki, içerdikleri genelleme bir kenara konarak, aslında bu ülkelerin belirli şehirlerinde/bölgelerinde yapılan gözlemler olduklarını, iki ülkenin de, bölgesel anlamda çok farklılıklar içerdiklerinden, bu detayların çok da ciddiye alınmamaları gerektiğini, vs, vs…)

NL: Bankalar birliği var, hangi bankanın bankamatiğinden para çektiğiniz fark etmiyor. Bankamatik kartı çok yaygın olarak kullanılıyor (nakitten daha yaygın bir şekilde), “ideal” adlı bir sistem vasıtasıyla, atm kartları ile kredi kartı emülasyonu yapmadan da internet alış-verişlerinde kullanılabiliyor. Kredi kartı pek -hiç- yaygın değil, başvuruda bulunursanız da, başvurduğunuz bankadan bağımsız olarak, başvurunuz tek bir merkezde değerlendiriliyor.
NL: Burada yaşayan yoğun Türk nüfusu sayesinde (Almanya’dan sonra Avrupa’da ikinci sırada), pek çok Türk gıda maddesini bulabiliyorsunuz. Özellikle sucuk (Koç marka idi) Ankara’dayken Kayseri’den hususi olarak getirttiğim sucuklarla yarışır düzeydeydi.
NL: Hollandalılar yanaktan üç kere öpüşür, çok güzel bir detaydır. Erkekler erkekleri pek -hiç- bu şekilde öpmezler.
NL: Başlıca tatlılar appletaart ve sinterklaas zamanı ortaya çıkan pepernoten.
NL: Hemen her Hollandalı 5 yaşından itibaren (bazen daha da erken) etkin şekilde İngilizce bilmektedir.
ESP: İspanya’da genel kabul edilen Kastelyan İspanyolca’sından başka resmi olarak 4(5?) dil daha var. Baskça hariç diğerleri az biraz birbirine benzese de (ve kimse altı üstü dialekt olduklarını kabul etmese de), Baskça bambaşka bir dil, yok öyle bir şey (Susanna Clarke – Jonathan Strange & Mr. Norrel’dan alıntılamak gerekirse:
(…) She spoke Basque, which is a language which rarely makes any impression upon the brains of any other race, so that a man may hear it as often and as long as he likes, but never afterwards be able to recall a single syllable of it. (…)
[52. Bölüm, “The old lady of Cannaregio”nun sonundaki dipnot]
(NL/ESP) Hollandaca’da da, İspanyolca’da da (ve Almanca’da da) “yarın” ve “sabah” aynı kelime ile karşılanıyor (Hollandaca’da “morgen”, İspanyolca’da “mañana”). Hollanda’da “bu işi yarın bitiririm” dediğinizde, ertesi sabah 8’i kast ediyor olursunuz, İspanya’da, yarın akşama (ve hatta daha ertesi güne) kadar olan bir zamanı.
(ESP) “Evet” ve “eğer” aşağı yukarı aynı kelime ile karşılanıyor: Si ve sí. Benzer şekilde “Niçin” ve “Çünkü” de (“¿por qué?” ve “porque”).
(NL) Hollanda’da herkes İngilizce konuşabilse de, bu yazıya yansıyan bir şey değil. İlanlar ve açıklamalarda kendi başınasınız. Buna tek istisna dergi kapakları – enteresan bir biçimde pek çok dergi kapağını tamamıyla İngilizce olarak hazırlamakta.
(ESP) Çok hakim bir bar kültürü var. Barlarda gündüz kahve varyantlarını ve atıştırmalık tapas (Baskça’da pintxo), akşam ise içki ve yine tapas bulunmakta. Yağmur yağmıyorsa, kimse barın ne içinde ne de dışındaki iskemlelerde oturmaz, onun yerine önündeki sokakta, ayakta sosyalleşirler. İçki fiyatları da, atıştırmalıklar da epey makuldur, evde yiyip/içmekten daha ucuza bile gelebilir (o kadarını bilmiyoz). Pek restaurant yoktur, işte bu barlar vardır. Patates tava bilinmez, böyle bir şey istediğinizde size cips (İspanyolca’sı ile: patatas fritas) verilir.
(NL/ESP) Hollanda’da evlilik pek (o kadar da) sık gerçekleşen bir şey değildir, birlikte yaşayan, çocuklu çiftler vardır ve kanunen evli olup olmadıkları önemli değildir (yine de partner olduğunuzu resmi bir kurumda ibraz etmeniz gerekir). İspanya’da herkes (aşırı genelleme oldu) ilk olarak çok uzunca bir süre birlikte yaşarlar, eğer çocuk yapmaya karar verirlerse (ya da taraflardan biri hamile kaldığında) evlenirler.
(NL/ESP) Hollanda Protestan, İspanyollar Katoliktir. Hollanda’nın güneyinde ve diğer pek çok kısmında, İspanya’nın kuzeyinde ve birkaç bölgesinde daha dini pek sallamazlar. Hollanda’da her kilise cemaatinin bağışlarıyla, İspanya’da ise vergi verenlerin bizzat o paradan kilise’nin de desteklenmesini istediğini ibraz ettiği takdirde desteklenir.
(NL/ESP) Hollanda’da tuvalet deliği ters taraftadır (klozete oturduğunuzda poponuzun hizasında değil, ayaklarınıza yakın kısımdadır), lavabolar çok küçüktür, pek kullanılmaz, sabun ise hiç kullanılmaz. İspanya’da evlerde genelde 2 tuvalet ve dahi bide bulunur, lavabo boyları da normaldir.
(NL/ESP) Hollanda’da pek çok ofiste size yıllık izninizden kısarak, haftada yarım/bir gün az çalışma seçeneği sunulur. İspanya’da ise bütün ülke (marketler, fırınlar, gazeteciler ve büyük/zincir mağazalar haricinde) ağustos’ta tatile çıkar.
(ESP) Kitapların fotokopisini çektiremezsiniz.
(ESP) Herkesin biri anneden, biri babadan gelmek üzere iki soyadı vardır. Bunlardan babadan gelen birincil kabul edilir, çocuğa bu birincil soyad geçirilir. Evlenilse de soyad değişikliğe uğramaz, beşikten mezara sabit kalır. Hemen her zaman, herkesin iki de adı vardır, bu adlar genelde -bizim kavrayamayacağımız bir şekilde- kısaltılarak tek bir ad olarak çağrılırlar (Jose Maria = Txema (Çema)). Maria erkek için de kadın için de yaygın bir addır (Kadında ilk, erkekte ikinci isim olur), Mª olarak kısaltılır. Ordinalite de (birinci, ikinci, …) bu tür kısaltma ile belirtilir (1ª – primera (casa), 2º – segundo (libro)). Ordinalite de diğer sıfatlar gibi, nesnenin cinsine göre feminen (la) ya da maskulin (el) olur. Rusya ve civarında ve birkaç eski Doğu Bloku ülkesinde, soyadlar cinsiyete göre değişir (Sharapov / Sharapova).
(NL) CD’ler ve DVD’ler dükkanlarda bir dolapta saklanır, raflarda boş kaplar bulunur, istediğiniz ürünün kabını götürürsünüz, içini dolaptan çıkarıp koyarlar.
(ESP/NL) İspanya’da 5 Ocak’ta üç kralın (müneccimin) gelişi hediyelerin verildiği ve asıl kutlamanın yapıldığı gündür. Yılbaşında iste saatin 12yi çalmaya başlaması ile birlikte her gongda bir üzüm ağza atılır. Hollanda’da asıl olay Sinterklaas’tır (5 Aralık), yeni yıl Noel Baba’dan çok Sinterklaas’ın gelişiyle sembolize edilir, hediyeler o gün verilir. Sinterklaas Hollanda’ya İspanya’dan gemiyle gelse de, İspanya’da kimse varlığından haberdar değildir.
(ESP) İspanya hayli lokalize bir yer olduğundan, ölümler yerel gazetelerin yanı sıra, duvarlara/direklere yapıştırılan ölüm ilanlarıyla da duyurulur. Bu ilanlarda merhumun bir fotoğrafı, adı ve yaşının yanı sıra, akrabalarının da bir listesi yer alır, cenaze töreninin yapılacağı mekan ve zaman bilgisi de içerilir.
(NL/ESP) Hollanda’da genelde her evin sokak kapısı vardır, her sokak kapısına da bir numara verilir. 100 daireli komplekslerde dahi bu geçerli olduğundan, bir binada kapı numarası bir anda 50 numara birden atlayabilir. Her dairenin kendi sokak kapısı olmasının başlıca nedeni bisiklet yaygınlığıdır. Bu sayede herkes bisikletini genelde girişin hemen akabinde konuşlandırılmış koridora ya da ara bölgeye koyabilir. İspanya’da ise daire numarası sıralı değildir, kat bilgisi esas alınır: 1-Sağ, 4-Orta şeklinde. Eğer bir katta 3 kattan fazla daire varsa, tekrarlara gidilir: 1-Sağ Sağ, 3-Sol Sağ şeklinde ve garip bir biçimde karışıklık yaşanmaz. İsviçre’de ise daire numarası hepten yoktur, mektuplar soyada gelir / posta kutularında soyadlar yer alır.
(NL/ESP) Kapıcılık kurumu yoktur, bilinmez öyle şeyler.
(ESP) Şehirler arası otobüslerde muavin yoktur, bavullara numara verilmez, gözetilmeden konur/alınır, herkes kendi bavulundan sorumludur.
(ESP) Tek kişilik banklar hayli pratik ve yaygındır, bunun dışında, karşılıklı olarak da sıklıkla konurlar.

kipat dünyası,amazon mucizesi, sarah silverman ve matt damon

Hollanda’da yaşarken, İngilizce kitap bulmak konusunda sorunumuz yoktu – en kötü ihtimalle, 40 dakika süren bir tren yolculuğundan sonra Amsterdam’a varıp, Spui’den istediğiniz kitabın Waterstone’s’dan İngiliz baskısını ya da ABC’den (The American Book Center) Amerikan baskısını alabilirdiniz, oradan da hemen köşedeki favori mekanımız olan “De Beiaard”da oturup, bir taraftan bir şeyler atıştırırken, aldığınız kitaplara göz atabilirdiniz. Bunun dışında, yılda bir kez fakat seyyar şekilde düzenlenen kitap festivali Boekenfestijn’dan da inanılmaz ucuz fiyata epey çeşitli İngilizce kitaplar temin edebilirdiniz.

İspanya’da kazın ayağı pek öyle değil. Geçen ay Bordeaux’ya gittiğimizde, oradan alış verişimizi yaptık (W. Sommerset Maugham’ın Toplama Öyküleri, 2. cilt), bir de burada kitap bit pazarı oldu, o vesileyle şaşırtıcı biçimde iyi İngilizce kitaplar buldum (Neil Postman’ın “Amusing Ourselves to Death”i ile Patricia Highsmith’in “The Talented Mr. Ripley”i). Onun dışında ya Amazon’dan (Almanya) sipariş veriyorum, ya da internetten bulduğum kitapları Nina’cığıma yükleyip, oradan okuyorum.

Geçen hafta eşzamanlı okumakta olduğum kitaplar (Maugham, Postman ve Highsmith – ki itiraf etmeliyim Ripley’i ilk 1/3 boyunca bırakmamamın tek sebebi elde başka kitabın olmaması idi ama işte kayık sahnesinden sonra yakanıza yapışıyor, acaip heyecanlı oluyor) birbiri ardına bitince, kitapsız kaldım, kitapsız kalınca da genelde yaptığım üzere, Nina’ya bir M. Banks (The Algebraist – bu okumamış olduğum son M. Banks midir acaba – bir saniye, bakayım: yok, bir de Against a dark background varmış) yükleyip seyrine daldım.

Geçen hafta, Saruman’ın Tro-lo-lo’yu söylediği enfes videodan yola çıkarak, Gollum’un MTV Ödülleri’nde yaptığı konuşmayı izledim, onda da bol bol güldüm, sonrasında tavsiye edilen videolardan biri vesilesiyle (Sarah Silverman’s Five Word Speech at the 13th Annual Webby Award) de Sarah Silverman’dan haberim oldu. Araştırdıkça beğendim, hayranlık, vs.

Salı günü Amazon’dan 3 kitap (Sarah Silverman – Bedwetter, Tina Fey – Bossypants ve Harold Pinter – Betrayal) ve bir CD (Kate Nash – My Only Friend is You) sipariş ettik, “8-13 Ağustos arası geçer elinize” dedi Amazon, pika pika dedik biz de, ama pek inancım yoktu doğrusu 10 günden önce gelebileceğinie. Bugün (=cuma) kapı çaldı, postacı geldi, pek sevinçli bir paket getirdi bize.

Amerika pek çok açıdan bize ters bir ülke, ama bu tersliğinden güç alışı da ilginç bir şey (işte “bağımsız” sineması, çizgi roman kültürü ve David Lynch gibi(n)). Şimdi buna cuk oturan örnekler olarak, aşağıdaki iki buçuk videoyu izleyelim, biz çok güldük, siz de gülersiniz inşallah (gülmeyen dostum değildir — buna benzer bir şey aklıma gelmişti bugün ama unuttum şimdi, hatırlarsam yazarım elbet. Kimmel, söz sende.

kokulu adlar

Efendim, başlamadan önce hemen doğru bir şeyler isteyenler için doğru adresi vereyim: Umberto Eco. Bu yazıda yer alacaklar onun suyunun suyunun suyu(nun…) olacaktır, kendimce terennümlerim olacaktır.

Semiotics, ya da Türkçe’deki sevdiğim karşılığı ile “Göstergebilim”, göstergeyi, “muhatabında bir şeyi işaret eden şey” olarak tanımlıyor (cümleyi ben uydurdum ama öyle bir şey – poff, tamam kaynak bulup yazayım ama bu yazıda son olsun, bundan sonra lütfen inanın bir şey dediğimde…. Peirce’a göre, işaret “birine göre bazı bakımlardan yahut kapasite itibarı ile bir şeylere karşılık gelen şeylerdir. (Umberto Eco, A theory of semiotics)).

İsimler de bir gösterge tabii ki. Gül de bir isim. (işareti işaret ettiği şeyden ayırmak için bundan sonra tırnak içine alacağım: “Gül” hoş kokulu, dikenli bir çiçek olan gülü işaret eder. (gibi). Shakespeare’in de dediği gibi, gülün adı “gül” olmasaydı da yine böyle güzel kokacaktı ama sonuçta gülün adı bugünkü Türkçemiz’deki eşdeğer anlamıyla “portlangıç” gibi bir şey olsaydı, yine bu kadar popüler olur muydu, orası ayrı bir konu.

Sorun 10luk sayı sisteminde. O kadar çok iç içe yaşıyoruz ki, onu doğal sanıyoruz (10 parmak doğal, biliyoz). Halbuki günümüz koşullarına çok daha uygun sayı sistemleri var (tabii ki 16lık sayı sistemini kast ediyorum). İsimlerimiz de öyle. Dede Korkut gibi ancak alakalı bir iş yaptıktan sonra bize ad takacak birileri olmadığından ezici çoğunluğumuz doğduğunda verilen adla yaşıyoruz, o adı göstergemiz yapıyoruz. Genelde, insanlar çocuğuna ad koyarken güzel bir şeyler koymak istiyorlar (dominant dede ve büyük annenin korkunç isimlerini miras bırakmaları ve daha birtakım istisnalar..). Yeni doğacak çocuğa bir ad seçerken nelere dikkat edilir:
* Adın ses olarak uyumlu oluşuna. (Buğu, Şimendifer, Röpdaşambr, Riçırd)
* (Güzel, iyi) Anlamlı olmasına (Gül, Oya, Ekin)
* Temenni barındırmasına (Yeter, Nihayet, Satılmış)

Ya, ciddiyet bana yakışmıyor, o yüzden kısa keseyim: adınız Okşan, Yosma ya da Güllü olsaydı hayatınız yine aynı olur muydu aynı koşullarda başlasaydınız bile? Cevap veriyorum, olmazdınız. Adı “Alev” olan birinin yakıcı olmasını beklemesek de, yine de bir yere kadar (epey) etkiliyor göstergenizin biçimi.

Arkadaşlarımı adlarıyla düşünürken, adlarının yazılı hallerini değil, sesli hallerini kullanıyorum, bilemiyorum siz nasıl yapıyorsunuz (Feynman’ın insanların nasıl içlerinden sayı saydıklarıyla ilgili ilginç bir yazısı vardır bu arada, hatta bir saniye… It’s as simple as One, Two, Three). Gene hayali arkadaşım olan Alev’i ele alalım, adını düşünürken aklıma adının ne yazılı hali, ne de bir alev imgesi geliyor, hayır. Yazı olmasaydı da adı Alev olacaktı, gene Alev olarak çağıracaktı. Biiiiiir: İsimler yazıdan önce de vardı. Konuşamasak, belki de, belki de değil hatta, sonuçta dilsiz alfabesi var / kast ettiğim şey şu bire bir harf karşılığı olan işaretler değil de, nesnelere atfedilen işaretler topluluğu, her birimizin bir işareti olacaktı.

Konuyu iyice dağıtırsak, hoplayıp zıplamaya devam edersek, Japonlarla Ruslar ne yapsınlar be annem? Haydi Türkçe’deki adımız olan “Gül”ü “Gul” diye yazdık, 春樹 ne halt etsin (Japonlar bu sembolleri Haruki diye okunuyor), onun öyle bizim gibi lüksü yok “Şafak” bırakayım da nasıl okunduğunu düşünüp dursunlar; “Safak” yapayım, kolayca yazsınlar, dizsinler, bassınlar uğraşmayayım; “Shafaque” yapayım da her ülkeden arkadaşlarımla buluştuğumda birbirlerine beni kast etsinler. Cevap: mutlu son yok, sen adını her dile özgü benzer şekilde okunacak şekilde belirtsen bile, bazı milletler, bazı sesleri hayatta çıkaramıyorlar.

İspanyollar Kraliçe Elizabeth’e Reina Isabel, Prens William’a Principo Guillermo diyorlar, Hande’nin bahsettiği her (çoğu) dilde, dini kaynaklı olan ortak/benzer kelimeler. İbrahim/ Abraham, Moses/Musa, Jesus/İsa … bu gibi durumlarda insan sanki daha meyilli oluyor adını o dildeki varyanta kaydırmaya.

Ne diyorduk, öyle böyle işte. Buraya ilk geldim, ofis arkadaşım iki dakikada bir “Amre!” diyor, dönüp bakıyorum, yok, bana değilmiş. Sonra “hambre”nin (“ambre” okunur) açlık anlamına geldiğini öğreniyorum, ama böyle dakika başı acıkmaz ki insan, sonradan anlaşılıyor, “hombre, hombre” diyormuş telefonda filan (“adamım, maaaan!” gibi bir şey…)

Ha diyorduk ki kazananı yok bu olayın, çözüm yok. Nesirde durum kolay, kelime kelime değil, anlamı çevireceksin (translate), yorumlayacaksın (interpret). Ama şiirde oluyor mu? Olmuyor. Şiir de adlarımız gibi: çok büyük oranda gösterge (göstergeler toplamı). Akşit Göktürk’ün “Çeviri: Dillerin dili” adlı pek zügel kitabında “fish & chips”in çevirisi için “köfte ekmek” önerilmekteydi. Karşılayan anlam olarak son derece doğru olsa da, William’ın Hindistan’a yol alan geminin güvertesinde bilmemneshire kasabasının iskelesi giderek küçülürken köfte ekmeğini dişlemesi bana pek normak gelmemekte.

Kızılderili isimlerini çeviriyoruz ama: Oturan Boğa, Öfkeli Kunduz, Kuzu Diş… Ha-hayt, böylelikle uzmanlarının yıllardır çözemedikleri bir derde daha derman bulmuş olduk: kızılderili isimleri kullanmalıyız.

“Sururi” bildiğim kadarı ile, kelime anlamı olarak “gülen kişi” demek, kendime bu adı seçtiğimde bilmiyordum, öğrenince bir kat daha hoşuma gitmişti. İsimlerimizi seviyoruz, değil mi ey ahali? Yeeeesss…

Elif Şafak’a dönecek olursak, her ne kadar yukarılarda genel olarak gösterge olarak isimlerin yazısal değil de, sözel bileşenlere sahip olduğundan dem vursam da, herkes ismini okunuşu ile yazsa bile, onun da öyle yazdığını görünce sinir olmaktan kendimi alabileceğimi sanmıyorum. Bu da benim bir başka gıcıklığım olsun, Herkese benden çay! (Çiçek Abbas)

Bogus: ama HiTNet günlerimizde, sadece yazılı ortamın olduğu zamanlarda böyle değildi tabii ki. Orada herkes AdıSoyadı ile vardı, kişileri adları ile düşündüğümüzde ses/okunuş değil, harfler gelirdi insanın aklına, öyle temsil edilirlerdi. (bu aralar Neil Postman, “Amusing ourselves to death” bitmek üzere, acaip gaza gelmiş durumdayım bu loyloylara (loroloro lol lollo lol lolo lol!…)

Off-topic: Bir önceki mesajda Saruman dedik, Gollum‘u geçmeyelim. “Dobie likes ussss…”

olmayan ülke’den son havadisler..

Epeyce uzun bir zamandır, Ece, uykudan önce masalı olarak Olmayan Ülke’den bir şeyler istiyor. Hollanda’dayken “Köstebek Avcısı Engin” vardı: Engin, adının aksine, köstebeklerin bir numaralı dostuydu, onlarla beraber ~~kötü~~ pek de iyi kalpli olmayan bir çocuk olan Önder’le (yoksa Nuri miydi — adı ya Önder Somer ya da Nuri Alço’dan aldığımı hayal meyal hatırlıyorum) uğraşırlardı bazen ama genelde serbestçe takılırlardı. Köstebekler sandviçi çok severlerdi: Engin’in onları çağırması için bahçelerine (şu tesadüfe bakın ki, Enginlerin de tıpkı bizim o zamanlarki bahçemiz gibi bir bahçeleri vardı!) bir parça sandviç koyması (bu da Hobbes’tan arak!) yeterliydi. Genelde bir yerlere geç kaldığında köstebekleri yardıma çağırırdı çünkü köstebekler hemen gideceği yere doğrudan bir tünel kazarlardı. K.A. Engin serisine Ece’nin köstebek korkusunu yenmek için başladığımı hatırlıyorum ama şimdi bu şekilde buraya yazınca “bir çocuk ne vesileyle köstebeklerden haberdar olur da korkar ki?” diye düşünmeden edemedim (Cevabı da buldum akabinde: “Köstebeklerin gece gece açtığı çukurları gördükçe..”).

Sonra Timi (kaplan), Pimi (kaplan), Po-çi (çekirge), Zampi (zürafa), xxx (zebra), Femko (fare) ve sümük ile sümük (tespih böceği ile tespih böceği) geldiler (zebranın adını hatırlayamadım, yarın Ece’ye soracağım, o hatırlarsa düzeltirim). İspanya’dan yola çıkıp, binbir badire ile önce Kuzey Kutbu’na, sonra Avusturalya üzerinden Güney Kutbu’na, oradan da Amerika kıtasına gittiler. Bu vesileyle Ece de yolculuklarını aklından hatırlayıp, bir dönem epey bir memleketi komşuluk ilişkileri nezdinde, sıralı olarak söyledi (bugün yaptığım yoklama itibarı ile Fransa, Yeni Zellanda, Madagaskar’ın yerini bir saniyenin altında olmak üzere dünya küresi üzerinde tespit edebiliyor).

Ondan sonrasında Peter Pan’a başladık, bir daha da başka bir şey istemedi. İleride lazım olur diye, buraya Olmayan Ülke’de yaşanan birtakım olayların çetelesini tutmak istedim.

Kaptan Kanca ile Smee, Peter Pan tarafından nihai olarak yenildikten sonra, Peter onlara iki seçenek sundu: ya iyi olup Olmayan Ülke’de kalabilecekler, ya da aya sürgüne gönderileceklerdi. Tayfası iyi olmayı seçip, “sihirli prenseslerle” (istedikleri zaman timsah, istedikleri zaman insan olabilen prenses toplumu) evlendiler ve çifçi korsan oldular. Kanca ile Smee ise ayda yaşamaya başladılar. Ayın yüzeyi (ve büyük ihtimalle kendisi de) çikolatadan yapılmış durumda, kraterlerinin bazılarında beyaz çikolata, bazılarında ise peynir var (Italo Calvino, Kozmokomik Öyküler tabii ki). Kaptan Kanca pek çok kereler kaçmaya çalışsa da, Peter her seferinde onu geri yolladı ve ama bir gün Smee de iyi olup dünyaya (Olmayan Ülke’ye) dönünce, yalnızlığının da etkisiyle, o da iyi oldu ve Olmayan Ülke’ye dönüp orada bir kafe/bar/restaurant açtı. Kısa bir süre sonra da kaderin bir cilvesi ile Oyuncak Hikayesi’ndeki kancaya tapan uzaylılara benzer bir uzaylı olan Nanu’yu uzay korsanlarından kurtarıp onu evlat edindi (Nanu ona “Anne” demekte ısrar ediyor). Nanu’nun bir de görünmeyen uzay gemisi var, arada ona atlayıp başka gezegenleri ziyaret ediyorlar.

Artık evlenmiş ve anne olmuş Wendy pek sık olmasa da Olmayan Ülke’ye hala uğruyor, fakat kızı Jane düzenli olarak bizimkileri (Peter Pan, Tinkerbell, kayıp çocuklar ve kızılderililer ve çiftçi korsanlar ve sihirli prensesler ve deniz kızları) ziyarete geliyor. Nadiren de John ve Michael Dayıları da ziyarette bulunuyorlar.

Wendy, uzun süreli kalışlarından birinde çocuklara okuma yazma öğretti fakat Peter dersleri astı ve herkes öğrenirken o geri kaldı. Böyle olunca da, sonrasında gururuna yediremediğinden gitmedi fakat durumu anlayan Wendy tarafından Londra’da normal bir çocuk gibi okul üniforması giydirilerek bir okula devam etti ve oradaki öğretmeni olan Linda’yla da fena halde kapışsa da, Linda ona okuma yazmayı öğretti (diye hatırlıyorum). Bir vesile ile Linda’yı Olmayan Ülke’ye getirdi ve onu gören Kaptan Kanca ona aşık olup evlenme teklif etti ve muratlarına erdiler.

Bütün bunlar olurken, Olmayan Ülke’ye klasik “sağdan ikinci yıldız” yaklaşımından başka geliş yöntemleri de keşfedildi: Konuşan Aslan‘dakinin (Narnia) benzeri bir dolap, Yılbaşı Gecesi Kabusu’ndakinin benzeri başka dünyalara açılan kapıları barındıran ağaçların olduğu bir orman (bu vesileyle Noel Baba ve Jack Skellington da Peter’in çeşitli maceralarda arkadaşı oldular).

Adaya musallat olan bir de “Şakacı Cin” var – Alaaddin’in cinine benzese de bu pembe ve istenen dilekleri gerçekleştirmek yerine onları eşek şakalarına dönüştürmekten muzdarip. Bu tür bir eşek şakasının sonucunda adanın az açığında dev bir gerçek çilek hasıl oldu — köpekbalıklarının hatur hutur yedikleri ve tam yok olduğu sırada *POF!* diye yerine bir yenisinin ortaya çıktığı sihirli bir ada — Kaptan Kanca tarafından reçel için de bol miktarda faydalanılıyor / bu vesileyle, Smee’nin de ufaktan ahçılık yeteneklerini geliştirdiğini ve bütün ada ahalisi tarafından pek sevilen meşhur “Patlayan Pasta”sından da söz etmek yerinde olur: kazara peri tozunu yiyen Peter’ın da acı verici bir şekilde öğrendiği üzere, peri tozu yemenin bir yan etkisi var: popodan alevli pırtlar çıkması. Peri tozu unla karıştırıldığında, bir süre sonra patlıyor. Smee’ye yaptıkları bir şaka sonucunda, Smee’nin hazırladığı pasta patlamış ve sihirli bir şekilde (peri tozundan bahsediyoruz, illa ki sihirli bir şeyler olacak) o sırada ağzı açık olan herkesin ağzına giren bir pasta. Bu, o kadar sevildi ki, Smee düzenli olarak patlayan pasta yapmakta.

Jack ile Sally evlendiler, iki çocukları oldu: Fiona ile Harry, onlar da zaman zaman Peter Amca’larının yanına kalmaya geliyorlar. Peter da, Halloween Kasabası’nda tanıştığı, istediği veya korktuğu zaman refleksif olarak görünmez olan Shelly’yle evlendi (Shelly’nin görünmezliği, aslında inmaterial bir şey – nesneleri etkileyemiyor, varlığını istese de fark ettiremiyor – eğer korktuğu için istemdışı olarak görünmez olduysa, sakinleşene kadar bu dünya ile etkileşemiyor). Hobbes adında bir kaplanları olduysa da, Hobbes şekil değiştirebilen bir timsah olan xxx (adını hatırlayamadım) ile arkadaşlığı ilerletip vahşi hayata döndü.

Kaplan Nilüfer ve kızıl derili tayfası bildiğiniz gibi, orada pek bir değişiklik olmadı.

Hemen hemen bütün Disney prenseslerinin (ve arkadaşlarının) yolu birden fazla kereler olmak üzere Olmayan Ülke’ye düştü.

Olmayan Ülke’nin en yakın zamanlı ziyaretçileri ezelden favorimiz Barbapapalar oldu, hem de bir sürprizle: 10. Barbapapa, nam-ı diğer Barbablanca tam da Olmayan Ülke’de doğdu (Barbablanca, (Ece’nin haklı isteği ile, oranı eşitlemek üzere) kız ve özel yeteneği büyü, rengi de beyaz).
Kaptan Kanca ile Peter arada sırada eski günlerini özlüyorlar, öyle zamanlarda geçmişi tekrar canlandırıyorlar ama bazen Kaptan Kanca Peter Pan’ı, tayfası da kayıp çocukları canlandırıyorlar (Tinkerbell’den tedarik ettikleri peri tozları ile), Peter Pan ve kayıp çocuklar da Kaptan Kanca ile korsanlarını oynuyorlar.

Böyle bir sürü yazdım gibi oldu ya, aslında bu buzdağının (sihirli çilek adasının) görünen kısmı (mesela şimdi aklıma denizkızlarının kenti ve Tinkerbell’in periler ülkesine peri tozunu yenilemek ve arkadaşları ile görüşmek üzere yaptığı ziyaretler geldi, bunu yazınca da Kaptan Kanca’nın kanca elinin peri Tekna tarafından istediği zaman kancaya, istediği zaman da bildiğimiz ele dönüşebilen bir takma el ile değiştirildiğini hatırladım).

Her akşam, Ece’yle işte böyle bir şeyler inşa ediyoruz. Her akşam, o günün masalı bittikten sonra Ece, ertesi akşam ne olacağını soruyor, bir şeyler söylüyorum, gerekli görürse düzeltiyor, eğer heyecanlı bir şey olacaksa (mesela Barbablanca’nın Kaptan Kanca’nın lokantasında naneli dondurma yaparken büyüsünün şaşması sonucunda ortaya çıkan dondurma canavarının nasıl üstesinden geldikleri) şimdiden sonunu da öğrenmek istiyor (ben de söylüyorum tabii ki – yalaya yalaya yiyip bitiriyorlar). Çoklukla ertesi gün tekrar başlarken, bir gün önceden kararlaştırdığımız konuyu hatırlamıyoruz, Ece bazen hatırlıyor ama ben neredeyse hiç, yeni bir Olmayan Ülke macerasına yelken açıyoruz.

Teknik Not: Orijinal Peter Pan’ı okudunuz mu bilemem ama yakın zamanda okumuş biri olarak, oldukça vahşi ve kanlı olduğu konusunda uyarırım. Tamam, bir Lord of the Flies değil ama yine de, gerçek bir çocuk romanı: büyüklerin çocuklara anlattığı türden değil de, çocukların çocuklara anlattığı türden.

Alakasız not: “Peter” adını sanırım yazı boyunca “Pitır” olarak telaffuz ettiysem de, “Peter” diyorum konuşurken, niye böyle cikslik yaptım bilmiyorum, aslında öyle biri değilimdir (“Pan”a da “Pen” değil, bilakis “Pan” derim).

İyi geceler.