…koskoca galakside, galaksiyi geçin, galaksiler sisteminde kurtardığınız prenses aslında kızkardeşiniz ve o siyah başlığın altındaki kötü babanızdan başkası değil. Freudyen analizler bir yana, genelde maruz kaldığımız trup bu. Televizyonda/sinemada/kitaplarda daha bunun bin türlüsünü yiyoruz (bunun ve aklınıza gelen/gelmeyen her türlüsü için bkz. sonsuz bir memba olan tvtropes.org).
bıbıcım…
Aslında çok da çakılmayacak bir şey değil bu tesadüfler. Scalzi’nin Redshirts’ü tam da asıl (yan) oğlanın bunu çakması üzerine kurulu hoş bir okumalık, Lost’da da ben unutmuştum, geçen gün Adam Whitehead’in the Wertzone’unda Lost’un yeniden izlemesi üzerine aldığı notları okurken, orada da olduğunu görüp hatırladım: Jack, onların ada (“dizi”) için ne kadar önemli olduğunu, ölmelerinin mümkün olmadığını anladığında, küçük bir aydınlanma yaşar ama ne yazık ki diğerlerini buna ikna edemez…
For once, Jack has the right idea. And for once no-one listens to him, resulting in disaster.
Geçen sene keşfedip, çok çok sevdiğim, favori kitaplarımdan olan John Crowley’nin Little, Big’inde de karakterler sezer, şaşırmazlar pek. “Hikaye böyle istiyor” derler, başlarına çok da kötü bir şey gelmeyeceklerine inanırlar, başlarına kötü bir şey geldiğinde de Deus Ex Machina devreye girip, bir trenin tünele girip çıkmasına kadar olan zamanda hallediverir bütün dertlerini.
Peki bizler kimin yapıtındayız? Kim kolluyor bizleri, ne kadar ana karakteriz, ne kadar garantimiz var? Belli değil mi cevap (her birimizin inanışlarına göre illaki bir yanıtı var, herkesin her şeye bir yanıtı var…)
Biraz iç karartıcı bir akademik masal anlatayım: Bir zamanlar iyi bir üniversitede fizik okuyan üç, dört, beş altı yedi++ arkadaş varmış; bunlardan bir tanesi komikmiş, bir tanesi geekmiş, bir tanesi asosyal, bir tanesi parti canavarı filanmış, bildiğiniz grup dinamikleri işte, şöyle bir şeymiş (tangolar kendisiymiş, kim kime ne deseymiş…):
Cabin in the Woods ya da bizim fizikçiler kumpanyası
Hepsi de güzel okumuşlar, iyi dost olmuşlar, sky is the limit‘miş. Mezun olduklarında doktora sonrası araştırmacı olarak (bildiğiniz postdoc’luk) yurtdışı kapıları sonuna kadar açılmış, hepsi de süper yerlere gitmişler kolaylıkla.
Sıradaki trop’umuz: Geliştirme Cehennemi (Development Hell). İşte bir film fikri/sevdiğiniz kitap uyarlanmak üzere beğenilir, tamam denir, yönetmen, oyuncu arayışına girilir, sonrasında bir türlü tamamlanamaz, iki-üç senede bir reset yer, bekle bekle olsa bir türlü, olmasa bir türlü… grafiksel özetle:
Uzuuuuun!
İşte bu bahsettiğim fizikçi arkadaşların hepsi iki postdoc yapmışlar, hiçbiri iki sene sonrasında nerede olacaklarını bilmiyorlarmış, bu belirsizlik onları çok korkutuyormuş, sonuçta evli olanları varmış, çocuğu olan varmış… Bir tanesi yurda dönmüş, birkaç tanesi 3. postdoc’a başlamış, yurda dönen hakikaten de mucizevi bir şekilde pozisyon bulmuş, mutlu olmuş diyelim, diğerleri yurda dönene hem seviniyorlarmış, hem üzülüyorlarmış çünkü yurtta da durumlar biraz karışıkmış, mesela sokaklarda insanlar birbirlerini dövüyorlarmış, mesela bütün kurallara uyduğu halde 3 kere çok ciddi bir şekilde ezilmekten kılpayı kurtulmuş, mesela çok garip şeyler yaparak çok kolay şekilde para kazanan insanlar herkesten üstün olduklarını sanıyorlarmış (geçen hafta Ece’yi almak üzere çarşamba İstanbul’a gidip, perşembe döndüm ve bu nispeten kısa yolculuk zamanında şahit olduğum şeyler: molada arka koltuğa bir beyefendi ile oğlu eklendi: aslında yarım saat önceki otobüsle gidiyorlarmış ama “3 dakika” gecikmişler, döndüklerinde otobüsleri gitmiş, nasıl gidermiş? Sonrasında servisin kalkış saatini beklemek üzere servis alanına gittim, birbiri ardına servisler gelmeye başladı ama bir tanesinin yerine bir amca (o kadar da tabela ve şu kırmızı-beyaz hunilerden koymuşlar halbuki) arabasını park etmiş, plakasını anons ettiler, amca çıkıp bağırmaya başladı “5 dakika bilet alıp gideceğim, sen nasıl anons yaparsın!” diye (anons, da bildiğiniz, “bilmemne plakalı araç, servis bölgesindesiniz, lütfen aracınızı çekin” – yoksa aile bireylerine saydırma filan yok), kavga çıktı… evet, dışarıdaki gündelik hayatla hayatımdaki en büyük dertler bunlar, geç gelen yolcular ile yanlış yere park eden sürücüler, ne sanmıştınız!). Neyse ne diyordum, bu fizikçi arkadaşların akademik durumu ülkemize özgü değil, her yerde bu sıkıntı var, okumak başarılı olmak is overrated. Bizimki yine bir şey değil: bir arkadaşımız vardı, lisede süperdi, üniversite sınavında en yüksek puanla en yüksek tıp bölümüne girdi, sabahtan akşama deli gibi çalıştı, mahremiyet bölgesine zorunlu göreve gitti, döndü, biz yılbaşını kutlarken o nöbet tutuyordu, sosyal hayatı bildiğim kadarıyla sıfırlandı… “ama yaptığı işten aldığı tatmin duygusu…” evet. Hasta yakınları doktorları ne yapıyor biliyor musunuz? Evet, evet…
Sizinle bir iş ortaklığı kuralım, bir arkadaşımın kardeşi anlatmıştı: paraları kalmadığında doğal parkın girişinde durup, sahte bilet keserlermiş. Doğup büyüdüğünüz yazlık kasabada güzel bir sahil olsun, bir de iyi kalpli, “girişken ruhlu” arkadaşınız. Bu arkadaşınız plajın bir kenarına 3-5 şezlongu yığsın, isteyene günlük kiralıyor olsun. Siz daha akıllı olun, plajın en güzel yerine 20 tane şezlongu kurun, o bölgeyi kapatın, oturmak isteyenlerden arkadaşınızın istediği paranın 2 katını alın. So far, so good… Ertesi sene orayla hiç alakalı olmayan, denizi bir ihtimal hayatlarında ilk defa gören arkadaşlar gelsin, bütün plajı kapatsınlar şezlonglarıyla, Deli Dumrul misali oturandan x, oturmayandan y para alsınlar bu hizmetleriyle. Hala iyi zamanlardayız. Sonra, bir akşam, o bölgenin “abileri” gelsin, bu yeni arkadaşlara desinler ki, bize her gün için xx para vereceksiniz, yoksa burada barındırmayız sizi. İşte bu, girişimcilik 101! Adama kişi başına 20TL veriyoruz (pazarlık yapınca, bize de acırlarsa 15 aldıkları da oluyor), öyle bir tomar para çıkarıyor ki verdiğimiz parayı koymak için, ya diyorum, şu fizikçi arkadaşları çağırıp, gözümüzü karartıp biz de mi girsek acaba lokal mafya işine?
Tekrardan soralım: Hiç arada sırada sokakta yürüyor musunuz? Peki biz kimin hikayesinin karakterleriyiz?
Çarşambadan beri izindeyim. O gün İstanbul’a gidip, Ece’yi aldım, cumartesi günü de ailecek Hülya Teyze’nin Ilıca’daki yazlığına geldik. Geçen sene, yine bu zamanlar Efelerle görüşmek üzere gelmiştik, Hülya Teyze de sağolsun, kapılarını bize açmıştı, çok güzel vakit geçirince, bu sene de ziyarete geldik (Efeler de yarın geliyor). Hayat güzel.
16 Temmuz’da bir proje için mülakatım vardı ama 15’i gecesi malum olaylar vuku bulunca, belirsiz bir tarihe ertelenmişti. Geçen gün arayıp, bugüne aktardılar, tatilde olduğumu belirtince de bir güzellik yapıp Skype üzerinden görüşme ayarlamışlardı. Buraya kadar her şey güzel.
Nihayet görüşme saati geldi çattı, ama tabii evrensel bir sorun olarak: video-konferans!
Görüntü iyi gibiydi, jüriyle el sallaştık, sonra meğerse sesim pek iyi iletilmiyormuş, mecburen görüntüyü kapattık (hmm, şimdi düşünüyorum da, belki de tipimi beğenmediler! 8) – ben onların sesini duyamıyordum, bu yüzden radyo misali, kendi kendime konuştum durdum. Hayırlısı artık ama 2-0 yenik başladık gibi oldu malesef. Halbuki dün okyanus ötesinden Turan’la deneme yapmıştık, mis gibi çalışmıştı ama Murphy Kanunu uyarınca bu da çok mantıklı – normalde çalışıp da ihtiyaç olunca çalışmaması (hatta çalışmamaktan daha beteri olan biraz çalışması)!
Dün gece kötü rüyalar gördüm. Önce ağabeyimin başına kötü bir şeyler gelmişti, sonra Barış’ın başına çok daha kötü şeyler geldi, ağladım durdum rüyamda. Ağabeyimi aradım, “böyle böyle olmuş… geçmiş olsun” dedim, “yok öyle bir şey, sen merak etme” deyince rüyada görmüş olduğumun farkına vardım, “o zaman Barış da iyidir” diye düşünürken, meğer Barış iyi değilmiş, ağabeyimle olan kısım rüya imiş, Barış kötüymüş. Ağlarken uyandım, meğer rüyada inception yemişim. Rahatladım artık o kadar karardıktan sonra ne kadar rahatlanabiliyorsa. Sonrasında Barış ve Efe ile bunun geyiğinden girip, nostaljisinden çıktık. Efe’yi bir aksilik olmaz ise bu akşam ya da en geç yarın görebileceğim ama Barış’ı çok özledim ben.
Balıklar bu sene -henüz- beni ısırmadılar. Dün bir dolu not alıp çalışmıştım, neredeyse hiçbir şey sormadılar (bir radyoya ne sorabilirsiniz ki?). Biraz buruğum ama ne yapalım. Birazdan denize gidiyoruz, hey!
Yemek yerine çay-simit-poğaça-börek-kek-kısır vs.. severim ben. Her akşam böyle olsun, her akşam sevinirim! Küçükken de böyleydim. Annem her gittiği günden bana gönderilmiş süper tabaklarla dönerdi de bayram ederdim. 8)
Sonra bir gün, bu işin annemin gün katılımları/organizasyonlarıyla sınırlı olmak zorunda olmadığının ayırdına vardım. Kısır severim, o halde kısır yapabilirdim, mercimek köftesini de, onu da bunu da. Hem de nasıl seviyorsam öyle. Zor bir şey olmadığını öğrendiğimde nasıl sevinmiştim!
Bengüler ailecek tanışmaya geldiklerinde hevesle, yaptığım en zahmetli işlerden olan örgü tatlısı hazırlamıştım (çoktandır yapmıyorum, o yüzden resmi yok ama internete bir bakayım… buldum bile:
) da, Allah rahmet eylesin, Cemal Dede “aaa, sen mi yaptın, ama kız işi bu!” dediğinde bile kıvancımdan eksilmemişti. 8)
Mozaik pastası severim, Efe de sever, vaktiyle mimarlığın kantinine gidip yerdik, sonra onu da yapmaya başladım, Efeler Ankara’ya (/ikamet ettiğimiz şehre diyelim) her geldiklerinde yaparım. Misal bakınız
Elmalı turta, Hollanda’nın resmi tatlısı (Delft’te en güzel turtayı Diamentenring yapar; Kobus Kuch‘unki de iyidir), orada öğrendik. Samira sağolsun, bize geleneksel tarifini verdiğinden beridir, sıklıkla pişiririm. Birkaç kez yapıp bölüme de getirdim, bendeki tarif Samira’nın yazdığı, İngilizce olduğundan, vaktiyle Müge’ye çevirmiştim, ondan rica ettim, tarif defterinden gönderdi, ben de onu paylaşageldim (hence, parantezin içindeki “(Emre)” ibaresi… 8)
Ne diyordum? Evet, öğrencilerim diyordum. Vaktiyle arkadaşlarını bile çekinmeden sıralamış adamım ama iş öğrencilere gelince, unuttuğum olur diye çekindim şimdi. Ne mutlu bana ki, dersler sayesinde bir sürü güzel insanla tanıştım, işte serde hocalık-öğrencilik var, o yüzden tam olmasa da, tam arkadaş diyemesem de, tanışıklığım oldu bu insanlarla. Müge ve İlkim’den başka, Rûken’e de sözüm vardı ama o bir süredir Ağva’da imiş, o yüzden İlkim ile Müge (ve artık çarşamba kim varsa) onlara kısmet olacak, Rûken gelince ona tekrardan yaparım artık (bahsi geçenler de an itibarı ile orada ya, neyse — facebook’a toplu resimlerini koymuşlar ama izin almadığımdan – stalker’lık yaptığımdan buraya alıntılamıyorum / bunu yazınca, geçen gün hediye ettikleri Batman mutfak önlüğümle çektiğimiz resim geldi ama onun için de izin almam gerek — neyse, izin alır eklerim bilahare).
Şu resim ne kadar şanslı olduğumu anlatır sanırım:
Başlığı “gerçek” diye yazınca insanın aklına hemen işte “zor gün dostu”, iyi, süper, goody two-shoes vs. ya da daha da acıklı olarak “hayali-olmayan arkadaşlar” gelse de, bugün burada toplanmamızın nedeni bu değil (arkadaşlar). Kast ettiğim şey hakikaten de kanlı-canlı, fiziksel olarak aynı ortamda bulunabildiğiniz, birbirinizin yüzüne bakarak sohbet edebildiğiniz arkadaşlar (evet, hakikaten o derecedeyim).
Tabii övünmek belki de ayıp bir şey ama yine de geçmişte de çok kereler tekrarladığım üzere, çok şükür birçok iyi arkadaşım var, onlardan da üç tanesi: Barış, Georgina, Nerea. Ama gel gör ki, hemen her gün iletişim halinde olsak bile, biriyle en son aynı ortamı 4 sene önce, diğeri ile 2 sene önce paylaştık (biriyle nispeten daha yakın zamanda görüştük, o yüzden dramatik etkiyi bozmamak için ikide kestim).
Hacettepe’de sağolsunlar, iki tane arkadaşım var: Eda ile Pınar Hanım. Eda ile tâ pedagojik eğitim (“eğiticilerin eğitimi”) sırasında tanıştık, Pınar Hanım’la da sabahları birlikte servisi bekleye bekleye tanıştık, arkadaş olduk ama işte Hanım ile Bey eklentilerinden bir türlü kurtulamadık, bâki kaldı bu kubbede.
Salı – Cheesecake
Eda ile doğum günlerimiz yakın, tâ ne zamandan birlikte kutlayalım, birimiz (Eda) meşhur cheesecake’inden yapsın, diğerimiz (ben) de elmalı turtasından diye kararlaştırmıştık ama işte doğum günleri ramazana denk gelince (hayır, ramazan efendi doğum günlerimize denk gelince), ben de epey bir oruçlu olduğumdan erteledik, erteleye erteleye geçen hafta salı gününe denk getirdik. O gün Ece de, Pınar Hanım’ın kızı sevgili Ada da benimleydi, kalktık gittik Eda’nın bölüme, bir güzel cheesecake’imizi yedik, çok afiyet oldu. Şapkamı Eda’nın bölümde unutmuşum, akşam sağolsun Eda servise getirdi, o vesileyle Pınar Hanım’la da tanışmış oldular.
Çarşamba – Cordon Bleu
Çarşambaları genelde Nadire geliyor sabahtan, öğleye kadar haftalık çalışmamızı yapıyoruz. İki sene kadar önceydi, ODTÜ’deyken Selçuk ellerindeki bir deneysel problemle gelmişti, simülasyonda problemin kaynağını/çözümünü bulabilir miyiz diye Nadire ile o konuda da çalışmaya başlamıştık, hâlâ da çalışıyoruz. İşte çoktandır görüşmüyorduk, durumu bir güncelleyelim, makaleyi birlikte gözden geçirelim diye Selçuk da bize katıldı, oradan da Beyaz Ev var, Hacettepe’nin güzel bir lokantası, oraya geçeriz demiştik; öğleden sonra da Hande uğrayacaktı, biraz VESTA ile bir şeyler yapacaktık, hep birlikte buluşalım dedik, öğlen işte Hande, Selçuk, ben, Ece, Ece’nin arkadaşı Doruk birlikte toplandık, sonrasında kahve kısmına Eda da katıldı, çok güzel vakit geçirdik.
CUMA – Şeytan Çikolata Giyer
Salı günü Eda cheesecake yapınca, ben de cuma elmalı turta yapayım demiştim, ama Pınar Hanım’ın da bana nicedir Cafe Fernando’nun Şeytan Çikolata Giyer / Devil’s Food Cake sözü vardı, bu vesileyle cuma günü onu yapmayı teklif etti, iyi ki de etmiş zira cuma günü, o en çok sevdiğim saat olan “çay vakti” zamanı bölümde toplandık (Pınar Hanım, Eda, ben, Ece, Ada, sonradan Süheyla Hoca da bize katıldı), o nefis pastayı bir güzel paylaştık, güzel güzel hoşbeşimizi de yaptık. 8)
Burada bitti sanıyorsunuz ama değil, zira:
PAZARTESİ – Elmalı Turta
Pazar günü marketten seçe seçe elmaları aldım, akşam / gece turta yapımına başlandı. Müge ile Rûken’e sözüm vardı, güzelce pişirdim, bölüme getirdim. Pınar Hanım erken çıkacaktı, o yüzden 3 gibi Eda, Pınar Hanım, ben toplandık, 4 gibi de Mügelerle bir sefer daha yapacaktık ama kısmet… o üçteki toplantıda turta bitiverdi (güzeldi de hani şimdi kendim yaptım diye övünüyor olmayayım ama öyleydi işte) – 4’e kalmayınca epey bir mahcubiyet yaşadım ama sağolsun Mügeler de epey olgun davrandılar (sözüm söz, o turta elbet yapılacak!). Yine sohbet, yine sohbet…
Yediklerimiz bizim olsun, ama onlar da gerçekten sohbete bir başka tat kattılar. Diğer arkadaşlarımı da özledim: insan hep sanal ortamlarda iletişime geçe geçe, fiziksel olanın da farkını unutuyor (ve daha bir sürü ağlak cümleler…) Ne desem boş, elden bu kadar geliyor, imkânlar, eğitim şart… 8(
Take a walk down memory lane with me
Past a watermelon stand on the way
Thinking I had everything we'd need
on Martha's Foolish Ginger
You were late
How could I forget what you said-
the part about that
"Love taking over your life"
was not your plan
If those harbour lights had just been a half a mile inland
who knows what I would have done
If those harbour lights had just been a half a mile inland
who knows what I would have done
Through the cliffs
out of the Bay I went
From the starboard side
I could black my visions and my passions-
They keep me awake
Birçok şey. Öncelikle, defeatism (tabii ki!):
Lady Violet, Downton Abbey ladies & gents!.. Bugünlerde (son iki gündür), Barış’ın tavsiyesiyle, evvelden pas geçtiğim, Rick & Morty’leri izliyorum — bir sohbet sırasında Barış bana Rick & Morty’nin bir sorunu çözemeyişlerinin ardından, sorunu çözüp, hemen akabinde öldükleri gerçekliğe (“reality”) gidip, oradan devam ettikleri bölümden bahsetmişti (S01E06 – “Rick Potion #9”). O bölümden iki bölüm sonra bir kriz anında Morty Summer’a bunu anlatır:
- Can I show you something?
- Morty, no offense, but a drawing of me you made when you were 8 isn't gonna make make me feel like less of an accident.
- That, out there? That's my grave.
- Wait, what?
- On one of our adventures, Rick and I basically destroyed the whole world. So we bailed on that reality, and we came to this one. Because in this one, the world wasn't destroyed. And in this one, we were dead. So we came here, a-a-and we buried ourselves, and we took their place. And every morning, Summer, I eat breakfast, 20 yards away from my own rotting corpse.
- So, you're not my brother?
- I'm better than your brother. I'm a version of your brother you can trust when he says, "Don't run". Nobody exists on purpose, nobody belongs anywhere... everybody's gonna die. Come watch TV.
R&M, S01E08 - Rixty Minutes (bunu yazdıktan sonra Smiths'in "Reel Around the Fountain"ını dinlemek farz oldu, 3 kere dinledim ben de bu arada)
Ah, ne kadar komik bir çizgi-film şu Rick & Morty! <gözünden yaş gelir…>. Umut verici bir şey, Gaiman’ın Bin Kedinin Rüyası‘nda olduğu gibi, yeterince inananı olursa, paralel evrenler, multiverseler de mümkün. Dr. Strange’in yeni tanıtım filmi çıkmış Comic-Con’da, onda da söylüyorlar hem, tabii ki!
Limitler zorlanıyor, sürekli bir test. Geçen gün bir tanıdığıma “bu dünyaya 10 üzerinden kaç verirdin?” diye sordum da, “günaha sokma beni…” cevabını verdi. Ama sonradan hatırladım ki, ben olayı çözmüştüm ki zaten (spoiler: Bruce Wills filmin başından beri ölü)
İki tane alıntılayacağım şey vardı, haydi Robert Graves’in “I, Claudius”undan Caligula’nın imparator oluşuna dair kısmı da sayalım, üç olsun, üşendim. Üşenmemeliyim halbuki, değil mi, aydınlanma, bilginin mutlak iyiliği erdemi vs… Buyrunuz o halde:
Caligula was twenty-five when he became Emperor. Seldom, if ever, in the history of the world has a prince been more enthusiastically acclaimed on his accession or had an easier task offered him of gratifying the modest wishes of his people, which were only for peace and security. With a bulging treasury, well-trained armies, an excellent administrative system that needed only a little care to get it into perfect order againfor in spite of Tiberius' neglect the Empire was still running along fairly well under the impetus given it by Liviawith all these advantages, added to the legacy of love and confidence he enjoyed as Germanicus' son, and the immense relief felt by Tiberius' removal, what a splendid chance he had of being remembered in history as "Caligula the Good", or "Caligula the Wise", or "Caligula the Saviour"! But it is idle to write in this way. For if he had been the sort of man that the people took him for, he would never have survived his brothers or been chosen by Tiberius as his successor.
Robert Graves, "I, Claudius"
As I write, the President of the United States is a former Hollywood movie actor. One of his principal challengers in 1984 was once a featured player on television's most glamorous show of the 1960s, that is to say, an astronaut. Naturally, a movie has been made about his extraterrestrial adventure. Former nominee George McGovern has hosted the popular television show "Saturday Night Live". So has a candidate of more recent vintage, the Reverend Jessee Jackson.
Meanwhile, former President Richard Nixon, who once claimed he lost an election because he was sabotaged by make-up men, has offered Senator Edward Kennedy advice on how to make a serious run for the presidency: lose twenty pounds. Although the Constitution makes no mention of it, it would appear that fat people are now effectively excluded from running for high political office. Probably bald people as well. Almost certainly those whose looks are not significantly enhanced by the cosmetician's art. Indeed, we may have reached the point where cosmetics has replaced ideology as the field of expertise over which a politician must have competent control. (...) To take an example closer to home: as I suggested earlier, it is implausible to imagine that anyone like our twenty-seventh President, the multi-chinned, three-hundred-pound William Howard Taft, could be put forward as a presidential candidate in today's world. The shape of a man's body is largely irrelevant to the shape of his ideas when he is addressing a public in writing or on the radio or, for that matter, in smoke signals. But it is quite relevant on television. The grossness of a three-hundred-pound image, even a talking one, would easily overwhelm any logical or spiritual subtleties conveyed by speech. For on television, discourse is conducted largely through visual imagery, which is to say that television gives us a conversation in images, not words. The emergence of the image-manager in the political arena and the concomitant decline of the speech writer attest to the fact that television demands a different kind of content from other media. You cannot do political philosophy on television. Its form works against the content.
Neil Postman, "Amusing Ourselves to Death"
Şimdiki alıntının biraz daha rahat anlaşılması için ön bilgi: Kahneman, insan beyninin karar verme aşamasında başlıca olarak iki sistemin rol oynadığını öne sürer: 1. sistem eldeki/göz önündeki imkanları kullanarak hızlı karar veren, düşünme eylemini çok tetiklemeyen ve hayatımızdaki baskın sistem olup, 2. sistemse, analitik olarak tartıp biçtiğimiz, ince eleyip sık dokuduğumuz vs vs.. ama çok tembel olan, bu yüzden de ilkine göre nadiren devreye giren sistem olmakta. Bu benim anlatırken “birincisi kaka, ikinci cici” şeklinde değil — sözgelimi araba sürerken ikincisi devreye girse 10km/saat ile bile gidiyorken paniklememiz an meselesi. Hayatta kalmamızı çok büyük oranda 1. sistemi kullanıyor olmamıza borçluyuz ama o da bazen -hemen her zaman- boyundan büyük işlere kalkıyor, 2.’nin önüne geçiyor, ikinci de gerçi dünden razı tembelliğinden…
For a specific example of a basic assessment, consider the ability to discriminate friend from foe at a glance. This contributes to one’s chances of survival in a dangerous world, and such a specialized capability has indeed evolved. Alex Todorov, my colleague at Princeton, has explored the biological roots of the rapid judgments of how safe it is to interact with a stranger. He showed that we are endowed with an ability to evaluate, in a single glance at a stranger’s face, two potentially crucial facts about that person: how dominant (and therefore potentially threatening) he is, and how trustworthy he is, whether his intentions are more likely to be friendly or hostile. The shape of the face provides the cues for assessing dominance: a “strong” square chin is one such cue. Facial expression (smile or frown) provides the cues for assessing the stranger’s intentions. The combination of a square chin with a turned-down mouth may spell trouble. The accuracy of face reading is far from perfect: round chins are not a reliable indicator of meekness, and smiles can (to some extent) be faked. Still, even an imperfect ability to assess strangers confers a survival advantage.
This ancient mechanism is put to a novel use in the modern world: it has some influence on how people vote. Todorov showed his students pictures of men’s faces, sometimes for as little as one-tenth of a second, and asked them to rate the faces on various attributes, including likability and competence. Observers agreed quite well on those ratings. The faces that Todorov showed were not a random set: they were the campaign portraits of politicians competing for elective office. Todorov then compared the results of the electoral races to the ratings of competence that Princeton students had made, based on brief exposure to photographs and without any political context. In about 70% of the races for senator, congressman, and governor, the election winner was the candidate whose face had earned a higher rating of competence. This striking result was quickly confirmed in national elections in Finland, in zoning board elections in England, and in various electoral contests in Australia, Germany, and Mexico. Surprisingly (at least to me), ratings of competence were far more predictive of voting outcomes in Todorov’s study than ratings of likability.
Todorov has found that people judge competence by combining the two dimensions of strength and trustworthiness. The faces that exude competence combine a strong chin with a slight confident-appearing smile. There is no evidence that these facial features actually predict how well politicians will perform in office. But studies of the brain’s response to winning and losing candidates show that we are biologically predisposed to reject candidates who lack the attributes we value—in this research, losers evoked stronger indications of (negative) emotional response. This is an example of what I will call a judgment heuristic in the following chapters. Voters are attempting to form an impression of how good a candidate will be in office, and they fall back on a simpler assessment that is made quickly and automatically and is available when System 2 must make its decision.
Political scientists followed up on Todorov’s initial research by identifying a category of voters for whom the automatic preferences of System 1 are particularly likely to play a large role. They found what they were looking for among politically uninformed voters who watch a great deal of television. As expected, the effect of facial competence on voting is about three times larger for information-poor and TV-prone voters than for others who are better informed and watch less television. Evidently, the relative importance of System 1 in determining voting choices is not the same for all people. We will encounter other examples of such individual differences.
System 1 understands language, of course, and understanding depends on the basic assessments that are routinely carried out as part of the perception of events and the comprehension of messages. These assessments include computations of similarity and representativeness, attributions of causality, and evaluations of the availability of associations and exemplars. They are performed even in the absence of a specific task set, although the results are used to meet task demands as they arise.
Daniel Kahneman, "Thinking Fast and Slow"
Bana hiç bakmayın — ben, daha önce de bir ihtimal söylemiş/yazmış olacağım üzere, birbirini tanımayan bir dolu insanın metroda birbirlerini öldürmeden, etkileşime geçmeden nasıl olup da bir noktadan bir noktaya gidebildikleri medeniyet seviyesine ulaştıklarına bile şaşakalan bir kanaat seviyesine sahibim bütün insanlık hakkında.
Hazır ahkâm çeşmemi açmışken (ki, dikkatinizi çekerim, henüz alıntılar dışında pek bir şey de yazmış değilim henüz), değinmek istediğim bir konu daha vardı (William Faulkner’ın “Barn Burning” hikayesi üzerinden açılacaktım) ama değinmeyeceğim (özetle: yazının başından bu yana kararımdan döndüm). Faulkner demişken: dün Levent’le, Almodovar yakın zamanda bir şey yapmış mı diye bakınıyorduk ki, Alice Munro’nun hikayelerinden bir film çekmiş olduğunu gördük (Julieta (2016)).
Başka ne yazacaktım? Yazmak yerine bahsedeyim de bitireyim… Hatırlayamadım. Hafıza kolaylıkla değiştirilebilen, güvenemeyeceğiniz bir şey. Öyle fena deneyler öğrendim ki insanın hafızasının, karar verme yeteneğinin (yetenek değil de, başka bir şey deniyordu buna… meziyet miydi ki? — yok mekanizmaydı aklımdaki sanırım) ne kadar da kaypak olduğuna dair. Bir de Strugatsky’lerin Roadside Picnic kitabından bahsedecektim – doğrudan kitaptan değil de, orayla ilgili bir şeylerden, o da gitti aklımdan, aman, neyse. (o sırada alternatif evrende…)
-Kendimce- İç karartıcı yazılar yazınca, görev edineyim, bir dansla bitireyim. Öyleyse bugünkü dansımız seyretmemiş olduğum Hal Hartley’nin Simple Men (1992) filminden tüm frustrated gençliğe (siz nasıl diyoğ?…) gelsin (çalan şarkı: Sonic Youth – “Kool Thing”):
