yasemin ve menekşe

Dün, 2 temmuz oluşu itibarı ile, Yasemin’in doğumgünü, Menekşe’nin ise ayrılığının yıl dönümüydü. Menekşe’yi tanıyamadım, onun varlığından haberim olduğunda ise zaten gitmişti. Bilemiyorum, belki şimdiye kadar gördüğüm tek vesikalık fotoğrafındaki gülüşüydü beni dağlayan, belki de yaşıt oluşumuz. O günlerde bir şiir yazmıştım Menekşe’ye, ama şiirler ne zaman gidenleri geri getirebilmiş ki…

Anı

Bir çift güvercin havalansa
Yanık yanık koksa karanfil
Değil bu anılacak şey değil
Apansız geliyor aklıma

Nerdeyse gün doğacaktı
Herkes gibi kalkacaktınız
Belki daha uykunuz da vardı
Geceniz geliyor aklıma

Sevdiğim çiçek adları gibi
Sevdiğim sokak adları gibi
Bütün sevdiklerimizin adları gibi
Adınız geliyor aklıma

Rahat döşeklerin utanması bundan
Öpüşürken o dalgınlık bundan
Tel örgünün deliğinde buluşan
Parmaklarınız geliyor aklıma

Nice aşklar arkadaşlıklar gördüm
Kahramanlıklar okudum tarihte
Çağımıza yakışan, vakur sade
Davranışınız geliyor aklıma

Bir çift güvercin havalansa
Yanık yanık koksa karanfil
Değil, unutulur şey değil
Çaresiz geliyor aklıma

Melih Cevdet Anday

Menekşe Kaya 1977 - 1993Menekşe Kaya
1977 – 1993

so far so good..

The Other Windİki gündür yazayım diyorum, olmadı bir türlü. Yerdeniz‘in son kitabı The Other Wind‘i nihayet bitirdim. Tales from Earthsea‘deki Dragonfly haricindeki hikayeleri ve şu bilmemne kitabındaki iki hikaye sayılmazsa, Earthsea defterimi kapatmış durumdayım. Kitap, ilk üç kitaptan çok Tehanu‘ya benziyor. Olay patlaması gene son 20 sayfaya sıkıştırılmış. Tehanu’da “power-play”in yerini sıradanlığa bırakması beni derinden vurmuştu, bu kitapta da, beni en çok etkileyen, Tehanu’nun, bütün olan biten şeye rağmen, aklındaki başlıca şeyin Ged’e olan özlemiydi. Bana kalırsa gerisi fasa fiso ya da:

ilm ksbiyle paye-i rifat
arzu-i muhal imiş ancak
aşk imiş her ne var âlemde
ilm bir kıyl ü kaal imiş ancak

Fuzuli

Gelelim şu sıralar okuduğum kitaba: Jonathan Ames’in I Pass Like Night‘ının o eşsiz tadına bir kez daha vardıktan sonra, şimdi de Wake Up, Sir!ünü okumaya başladım. İlk kitapla epey benzerlikler taşıyor, bakalım, iyi gidiyor şimdilik… Kitap, 30 yaşında, ikinci kitabını yazmakla uğraşan yahudi ve kızıl saçlı arkadaşı anlatıyor – bunlara ek olarak, arkadaşın Jeeves isminde bir de uşağı var, bu vesileyle, kitaptan bir alıntı yapayım, Hande için:

     We all have cultural blank spots – I, for example, despite having grown up in the seventies, cannot distinguish the music of the Rolling Stones from that of the Who, though I am, through osmosis, aware of these rock bands – so some people might not know that P.G. Wodehouse, the premier British comedic writer of the twentieth century, wrote a celebrated series of novels about a young, wealthy idiot named Bertie Wooster and his wildly competent and brainy valet named Jeeves! I repeat: a valet named Jeeves!

(…)

     So I dropped the matter, but then a few days later, in a rare act of willfulness, I called a domestic-help service, while Uncle Irwin was out selling gun-cleaning equipment and Aunt Florence was at the high school. The service promptly sent me Jeeves and I was immediately impressed by the man, but when he told me his name, I was taken aback and said to him distrustfully, “Did you change your name to Jeeves to bring in the business?”

     “No, sir,” he said. “Jeeves has long been my family name, since before my grandparents emigrated to this country from England.”

     “You’re American?”

     “Yes, sir.”

     “But you sound English to me.”

     “I have, sir, what you would call a Mid-Atlantic accent, which is sometimes mistaken for an English accent.”

     “Yes, you’re right. I hear it now. But, anyway, it’s awfully odd that you’re named Jeeves, if you know what I mean. It’s throwing me for a bit of a loop.”

     “I can appreciate, sir, your reaction. I imagine that you are making reference to the character Jeeves in the novels and stories of P.G. Wodehouse.”

     “Yes, that is what I’m making reference to!”

     Wake Up Sir!“Well, all I can tell you, sir, is that it has long been the theory in my family that the young P.G. wodehouse must have encountered a Jeeves or a Jeaves with an a, in which case he changed the spelling for legal reasons, but, regardless, he thought it a good name for a valet and went on to use it with phenomenal success, but to the detriment of real Jeeves everywhere.”

     “I see.” I didn’t say it, since I didn’t think it was my place, but I wondered if Jeeves had gone into valeting out of desperation. A sort of “if you can’t beat them, join them” approach, like being named Roosevelt and feeling compelled to run for the president. “Have you considered changing your name to ease the burden?” I asked.

     “No, sir. Regardless of the circumstances, one takes a certain pride in one’s family name.”

Dün, Hande’den Hugh Laurie’yi gösterme amaçlı Black Adder’lar geldi de, onlara düştüğü notta, Hugh Laurie’nin Jeeves & Wooster‘da Wooster olarak rol aldığını belirtiyordu. Böylelikle tam da yukarıda alıntıladığım kısmı o notu almamdan yarım saat kadar önce okumam göz önüne alındığında, hakikaten ilginç bir tesadüfle karşı karşıya geldim. Kitaptan bugün okuduğum ve hakikaten epey güldüğüm bir kısmı da alıntılayıp, bu girişi bitirelim bakalım.

Okumaya Hazırlık: Yahudi olan kahramanımız, akrabalarıyla birlikte, bir Kosher lokantasındadırlar ki, o sırada bir Çinli aile de bu lokantaya gelir…

     “I think,” I said, “it would be interesting someday if Chinese people ate Jewish food as much as Jewish people ate Chinese food. There should be Jewish fast-food places, like the Chinese have. Instead of wonton soup, chicken soup; instead of egg rolls, egg matzo; and a Jewish fortune cookie could be a piece of rugelach with a stock tip or something from a Jewish investment bank. You know, so people could make fortunes.”

Rüya Kederlenince

Dün akşam Ece hep ağladı, öğrendiğimiz kadarıyla böyle ağlayışlara kolik deniyor. Belli bir sebebi yokken, günün belli saatlerinde başlayıveriyor. Gece boyunca da huzursuzluğu sürdü, annesini uyutmadı. Neyse ki kahvaltıdan sonra uyuyordu… Aklıma vaktiyle Öküz dergisine okuduğum Orhan Pamuk’un bir yazısı geldi. Adı aklımda “Rüya Ağladığında” olarak kalmış, Rüya, malûmunuz, Kara Kitap’ta bir karakter ve dahi Orhan Pamuk’un kızı. Neti aradım, bulamadım, “Rüya Ağladığında”yı “Rüya Ağlayınca” yaptım, gene bulamadım, en sonunda “Orhan Pamuk” rüya dedim, ve Epigraf bana selamını çaktı, baktım, sağolsun Ahmet Faruk Şengenç hem de taa 2002’de göndermiş..

Rüya Kederlenince / Orhan Pamuk

Biliyor musun canım, senin böyle kederli olman beni çok üzüyor. Sanıyorum gövdeme, ruhuma, nereyeyse işte, içime bir yere yerleştirilmiş bir içgüdü var: Seni kederli görünce ben de kederleniyorum. Sanki bir bilgisayar programı içimde şöyle diyor: RÜYAYI KEDERLİ GÖRÜNCE KEDERLEN BAKALIM SEN DE.

Böylece ben de, hiç hesapta yokken, kederleniyorum birden bire. Oysa, günlük hayatın içinde ya buzdolabını karıştıracaktım şimdi, ya gazeteyi ya aklımı ya da saçlarımı. Dalmış gitmiştim hayatım, dur bir dakika bakayım, ben buna da bir karşılık bulayım, havalarına ki, a, bir baktım, Rüya, suratı bir karış asılmış, vücudu dertop olmuş, kendini divana atmış, yatmış, ne de mutsuz olmuş, yan gözle dünyaya ve onun dünya bakışına bakan babasına bakıyor.

Bir elinde mavi tavşanı.

Öteki eli mutsuz yüzüne olmuş yastık.

Gene de yürüdüm mutfağa, karıştıra karıştıra aklımdaki buzdolabının çekmecelerini. Ne olabilir acaba? Karnı mı ağrıyor yoksa? Belki de hüznün tadını keşfediyordun Bırak kederlensin, kendi kokusu ve yalnızlığının içine girerek. Herkes mutluyken mutsuz olabilmeyi başarabilmek akıllı olmanın birinci şartıdır. Akıllı değil, zeki. Sanırdım eskiden. Borges’in: “Elbette, bütün gençler gibi ben de elimden geldiğince mutsuz olmaya çalışıyorum,” yolundaki sözlerini severim, iyi de, o bir “genç” değil, daha bir çocuk o.

Sessizlik.

Buzdolabını açtım, kocaman kıpkırmızı, dopdolu bir elma aldım ve hart, bütün gücümle ısırdım onu. Mutfaktan çıktım. Aynı şekilde yatıyor. Düşündüm.

Yavaşça sokul ona. “Gel zar oynayalım” de, “Kutu nerede?” Kutuyu bulun, kapağını açarken birbirinize sorun: Sen hangi rengi alıyorsun diye. Ben yeşil. Ben de kırmızı o zaman. Sonra zarları at, kareleri say, onun kazanmasını sağla. Biraz arayı açıp keyiflenirse sevinçle diyecektir ki:

“Aldım başımı gidiyorum.”

Al başını git. Bütün oyunları kazan. Bazen ama, sinirleniyorum da, bir kere de ben kazanayım diyorum, bir kerecik olsun da kaybetmeyi de öğrensin artık bu kız. Olmuyor. Zarları fırlatıyor. Oyunu bozuyor. Bir köşede somurtup oturuyor.

Yerden yüksek oynamayı önereyim. Masalardan sandalyelere, sandalyelerden koltuğa, divana, öbür masaya, kaloriferin kenarına basabilirsin. Yere de basabilirsin, ama ayağın yerdeyken yakalanırsan ebesin. Ama fazla sıçramaca.

En iyisi koşturmak. Evin içinde, masaların etrafında, odadan odaya, sandalyelerin çevresinde, televizyon en son cinayetlerden, askeri darbelerden, isyanlardan, dolardan, borsadan ve güzellik yarışmalarından söz ederken, bakın bize, bakın nasıl da koşturuyoruz da hiç aldırmıyoruz size ve saçmalıklarınıza. Sehpaları devirip, lambaları düşürüyoruz, gazetelerin, kuponların ve kartondan şatoların üzerinden geçiyoruz, kan ter içinde, bağırarak, ama tam da ne diye bağırdığımızı bilemeyerek, çılgınca koşarken bazen elbiselerimizi çıkarıyoruz. Çikolata paketlerinin, boyama kitaplarının, kırık oyuncakların, su şişelerinin, eski gazetelerin, atılmış plastik torbaların, terliklerin, kutuların üzerinden ne kadar da hızla geçiyoruz biz bir bilseniz.

Ama yapamadım bunu da.

Bir kenarda oturdum ve uğultulu şehrin üzerinde sessizce biriken kir rengine baktım. Televizyon açıktı, ama sesi hiç mi hiç duyulmuyordu. Tıkırtısından anladım: Damda o huzursuz martılardan biri ağır ağır yürüyordu. Biz, ben oturarak, Rüya da yatarak, ikimiz hiç konuşmadan pencereden dışarı birlikte uzun uzun baktık da, o kederle, ben sevinçle bu dünyada olmak ne güzelmiş gene de anladık.

Gülen Ece

Jonathan Ames

Jonathan Ames ile 1994 yılında, 1993 tarihli, İletişim Yayınları’ndan Fatih Özgüven ile Murat Tüfekçioğlu’nun çevirisiyle çıkan, Gece Gibi Geçiyorum vesilesi ile tanışmış ve hayli etkilenmiştim. Fakat tanışıklığımız o aşamada kaldı nedense.

Geçen aylardan birinde, bir arkadaş ile ilgili bir giriş yapayım istedim ve aklıma, düşününce mantıklı olarak, kitaptan “Dostum Alışverişe Çıkan Beyefendi” (My Friend, The GentleMan Shopper) pasajını alıntılamak geldi. Hem bu sebepten, hem de kitabı özlediğimi fark ettiğimden, kitabı almak için kaç yere sorduysam da, bir türlü ulaşamadım. Türkiye ve P2P’lerde rastlayamayınca, o sıralar Türkiye’ye gelme hazırlığı yapmakta olan Yasemin yetişti. Ondan kitabın orijinalini rica ettim. O da sağolsun, aramış fakat bulamayınca yine Ames’in Wake Up, Sir!‘ünü getirmiş bana. Derken, birkaç hafta önce “memleketi” Minnesota’ya gidecek olan Bayram Hoca‘dan rica ettim. Sağolsun, o da şehirdeki kitapçıların altını üstüne getirip, sonunda I Pass Like Night‘ı ele geçirmiş. Kitabı nihayet, Ece için almış olduğu Minnesota Üniversitesi amigo kız kıyafeti ile birlikte geçen hafta teslim aldım 8). Kitap hâlâ çok güzel. Bu arada, itiraf etmeliyim ki, İletişim Yayınları’nın kapağı, orijinalinden daha çok yakışıyor. Hem uslup, hem de tema gene beni benden aldı. Okuyup okuyup da çok merak ettiyseniz, vaktiyle Epigraf’a koyduğum Son Kapıdan Dışarı pasajını, ya da My Friend, The Gentleman Shopper‘ı okuyabilirsiniz.

Other Wind

Tehanu‘dan sonra, Tales from Earthsea‘den, UKLG’nin tavsiyesi üzerine Dragonfly‘ı okuduktan sonra, Other Wind‘e başladım. Pek fena değil ama ne ilk kitapların hareketliliğini, ne de Tehanu‘nun dinginliğini verebiliyor. Şimdiye kadar kitapta en çok hoşuma giden, teyzenin hayvanlar üzerine yaptığı şu tasvir oldu:

Otak, Ruth Robbins
As they walked back to the Old Mage’s house, the kitten tucked inside Alder’s shirt, Sparrowhawk explained. “Once, when I was new to the art, I was asked to heal a child with the redfever. I knew the boy was dying, but I couldn’t bring myself to let him go. I tried to follow him. To bring him back. Across the wall of stones… And so, here in the body, I fell down by the bedside and lay like the dead myself. There was a witch there who guessed what the matter was, and she had me taken to my house and laid abed there. And in my house was an animal that had befriended me when I was a boy on Roke, a wild creature that came to me of its own will and stayed with me. An otak. Do you know them? I think there are none in the North.”

Alder hesitated. He said, “I know of them only from the Deed that tells of how… how the mage came to the Court of the Terrenon in Osskil. And the otak tried to warn him of a gebbeth that walked with him. And he won free of the gebbeth, but the little animal was caught and slain.”

Sparrowhawk walked on without speaking for twenty paces or so. “Yes,” he said. “So. Well, my otak also saved my life when I was caught by my own folly on the wrong side of the wall, my body lying here and my soul astray there. The otak came to me and washed me, the way they wash themselves and their young, the way cats do, with a dry tongue, patiently, touching me and bringing me back with its touch, bringing me back into my body. And the gift the animal gave me was not only life but a knowledge as great as I ever learned on Roke… But you see, I forget all my learning. “A knowledge, I say, but it’s rather a mystery. What’s the difference between us and the animals? Speech? All the animals have some way of speaking, saying come and beware and much else; but they can’t tell stories, and they can’t tell lies. While we can…”

“But the dragons speak: they speak the True Speech, the language of the Making, in which there are no lies, in which to tell the story is to make it be! Yet we call the dragons animals..”

“So maybe the difference isn’t language. Maybe it’s this: animals do neither good nor evil. They do as they must do. We may call what they do harmful or useful, but good and evil belong to us, who chose to choose what we do. The dragons are dangerous, yes. They can do harm, yes. But they’re not evil. They’re beneath our morality, if you will, like any animal. Or beyond it. They have nothing to do with it.”

“We must choose and choose again. The animals need only be and do. We’re yoked, and they’re free. So to be with an animal is to know a little freedom…”

UKLG, The Other Wind

Vaktiyle Cemal Süreya, kediler üzerine, polis köpeği olmasına rağmen, hiç polis kedisi görmediğini bildirmişti. Vaktiyle, ben de şöyle bir yorumda bulunmuştum: Kediler, kötü olmamakla birlikte, iyi hiç değildirler.. Vaktiyle zaten bir sürü şey vardı kedilerle ilgili…