София, Kayseri, Mustafa Mehmet Batur, yolculuklar

Kırmızı ile Siyah desem olmaz, Kızıl ile Kara demek de olmaz, ille Rouge ile Noir olacak. Şahin öyle isterdi, biz Şahin’le Fransızca okurduk, daha da okuyacaktık, o ölmeseydi! Şahin benim en ölülerimden, 20 yılı geçti, bu kadar çok zaman olduğuna göre, belki de aramıza dönmüştür, Fransızca bir ruh olarak şöyle uzun boylu, yakışıklı bir gövde bulmuştur; belki de eskiden görmeyen tek gözü de yeni hayatında açılmıştır. Şahin dünyada bulunduğu 19 yıl boyunca beni pek şaşırtmadı, kılıktan kılığa girmedi ama, en eski, en sevgili ve en ölü arkadaşım olarak, doğrusu ilk kez beni şaşırtmasını istiyorum: Ey Şahin, ey ruh, döndünse Fransızca üç lâf et.

Fransızca henüz itibarını yitirmemişti, Almanca pek revaçtaydı, İngilizce ise sürpriz yapmaya hazırlanıyordu. Benim Fransızca’ya çok hevesim vardı. Şahin’in de varmış ki, ortaokulun ilk sınıfında buluştuk. Yıl 1968 ve Prag’a bahar gelmek üzereydi. O zamanlar, Prag’da bahar olunca, Türkiye’de dalları kiraz basardı. Kavak yelleri daha sonra, o lise sıralarında esmeye başlayacaktır. Fransızca’ya aşinalığımız yeniydi ya, Türkçe’ye tutkunluğumuz tamdı. Galiba öğretmenlerin de büyük katkısı vardı bunda, matematik de öğretseler; müzik de, Fransızca da öğretseler, tabiat bilgisi de, öncelikle Türkçe’den sorumlu sayarlardı kendilerini. Hâliyle biz de sıkı öztürkçeci idik, ortaokulun duvar gazetesini çıkarmaya başladık. Üç sınıf arkadaşı: Şahin, Selçuk ve ben. Haftalıktı ve adı “Ekin”di. Kültür anlamına gelen ekin. Biz artık gazeteciydik ve “yazı işleri müdürü” diye çağrılıyorduk. Ekin’de neler vardı? Neler yoktu ki, şimdi hatırlamaya çalışıyorum: Türk Dil Kurumu uzmanlarının o zamanki adıyla Eskişehir Maarif Koleji’nde yaptıkları söyleşiden izlenimler, onlarla konuşmalar, Hasan Âli Yücel’in bakanlığındaki Maarif Vekaleti’nce yayımlanan Tercüme Dergisi’nden alıntılar, Villon’un şiirleri, Eskişehir Sinema Kulübü’nde gösterilecek “Hiroshima Mon Amour” filminin duyurusu, dilde özleşmeyi savunan yazılar, Mustafa Kemal ve Bağımsızlık Savaşımız üstüne Ceyhun Atuf Kansu Şiirleri, o yıllarda ithal edilen ve büyük tartışmalar koparan Meksika buğdayına karşı yazılar, görüşler, şehrin kitapçılarıyla yaptığımız söyleşiler, gazetelerden kestiğimiz karikatürler, Doğu Anadolu’nun uzak ve yoksul köylerine kitap, defter, kalem gönderme kampanyası ve o köylerden bize gelen duygu yüklü mektuplar…

Muhaliftik, azılı değilsek de hatırı sayılır miktarda muhaliftik. Fakat burup kırmaya, yakıp yıkmaya da o ölçüde muhaliftik. Belki Eskişehir gibi mutedil bir coğrafyada yetişmiş olmakla ilgili bir şeydir bu. İnsan iklimi açısından söylüyorum bunu özellikle. Bir tür sakinlik vardı her şeyde, hemen hep öyle kaldı Eskişehir. Yerini bildiğinden olmalı. Belki de nasılsa kimse kimseye sesini duyuramıyor, derdini anlatamıyor, içini dökemiyor diye düşünüp, sesini fazla yormamayı seçmiştir, kim bilir. Sakinliği keşfetmeye hâlâ Eskişehir’den başlanabilir bence. Edip Cansever yazmıştı ya, “İnsan yaşadığı yerin suyuna, toprağına benzer” diye, Şahin de, Selçuk da, ben de hem Eskişehir’e, hem birbirimize benziyorduk. Benzemenin iyi bir şey olabileceğini ben hem o şehirden, hem de arkadaşlarımdan doğru düşündüm. Pek heyecanlı bir şey olmasa da, doğrusu bu farklılık ve aykırılık çağında insana insan olduğunu hatırlatması açısından, kimse ikizini bulamıyor hem, benzerlikler bulmak iyi geliyor bana. Şahin şimdi hayatta uzun boylu kalsaydı, benzerliklerimiz azalır mıydı, çoğalır mıydı, klasik cevap, bilmiyorum, ben şimdi Şahin’in vedasıyla beni bıraktığı yerdeyim, 7-8 yıl kadar süren o hummalı arkadaşlığın hayalindeyim. Canım arkadaşım benim, hâlâ 19 yaşını süren arkadaşım! Arkadaşlığı ve bunun ne kadar hakikatli bir duygu olduğunu birlikte öğrendik, birbirimizle öğrendik! O zaman Cemal Süreya “Her ölüm erken ölümdür” dizesini henüz yazmamıştı ve ölümün bu kadar da erken olanını sende gördüm. Bağışlayın, eski yaralar sık sık açılmaya başladı, yokluklar, yoksunluklar iyice fazlalaşmaya başladı, neler yitirdiğimizi düşündükçe daha da neleri yitireceğimiz korkusu iyice büyümeye başladı. (Aklıma ilk gelen şey, ne tuhaf şu oldu: İlk çalıştığım reklam ajansında reklam yazarları olarak ölüm ilanlarını yazmama kararı almıştık, yazmadık. Pek naifmişiz meğer, sanki böylece huzurlu olacakmışız, rahat uyuyacakmışız gibi!)

Fransızca’yı çok iyi öğrenecektik, çevriler yapacaktık, pek sevdiğimiz romanları, şiirleri asıllarından su gibi okuyacaktık! Hayatta bir kez olsun daha görebilmeyi en çok istediğim biri Fransızca öğretmenimiz, demek ki 27 yıl olmuş onu görmeyeli, Gül Hoca, bize Gazi Eğitim’de aldığı terbiyeyi ve doğduğu yer olan Avşa Adası’nı anlatırdı. Bir gün Şahin’le Avşa’ya gidecektik ve o zamanki Gazi Eğitim’de Fransızca okuyacaktık. “Muhalif olmak kadar, Türkçe’yi de, Fransızca’yı da iyi bilmek önemlidir” derdi. İkimiz de ona hayrandık, okul çıkışı üçümüz Fransızca konuşarak yürürdük. Sonra bize gider Şahin’le Fransızca çalışırdık ve ertesi gün Gül Hoca bizi sözlüye kaldırırdı. Bir yarışmaya dönüşürdü sözlü sınav ve birimiz 10, birimiz 9.5 alırdık. Hayatı tam sökemediğimiz o yıllarda, tam sökemediğimiz Fransızca ile “Taşralı İki Çocuk” olmak ne güzelmiş! Cahit Külebi’nin o güzel şiirinin tam yeri değilse burası neresidir? “Kamyonlar kavun taşır / Ve ben boyuna onu düşünürdüm / Anladım bu şehir başkadır / Herkes beni aldattı gitti / Anladım bu şehir başkadır / Fakat içimde şarkı bitti!” 21 yıldır Şahin’i, 21 yıldır Gül Hoca’yı görmedim, ikisini de çok özledim. İkisi de var oysa, “Özlenirsin / alabildiğine varsın da ondandır” denildiği gibi ikisi de yaşıyor bende.

Çok okurduk evet, elimize ne geçse okurduk, benim babam Almanya’ya çalışmaya gitmişti, Şahin’in babası marangozdu, onlardan gelen harçlıklarımızı biriktirir, ortak kitaplar alırdık. Yaz tatilinde onların marangoz atölyesinde hem dükkânı bekler, hem de alacağımız kitapların listesini yapar, sıraya koyardık. İstanbul’daki yayınevlerine mektup yazar, kitap kataloglarını isterdik, onlar gelince sanki kitaplarımız da çoğalmış gibi olurdu, küçük kitaplıklarımızdaki kitapları her hafta sayar, numaralandırır, defterimize kaydederdik. Kararlıydık, eski-yeni demeden bütün Türk edebiyatını okuyacaktık. Halide Edip Adıvar’ın Sinekli Bakkal‘ından Türk’ün Ateşle İmtihanı‘na, Ömer Seyfettin’in Efruz Bey‘ine, Reşat Nuri Güntekin’in Yaprak Dökümü‘ne, Orhan Kemal’in Gurbet Kuşları‘ndan Yalancı Dünya‘sına, Kemal Tahir’in Devlet Ana‘sından Kurt Kanunu‘na, Fakir Baykurt’un Yılanların Öcü’nden Amerikan Sargısı‘na kadar pek çok kitabı birlikte veya değişerek okur, sonra üzerine konuşurduk. Türk Dili, Varlık dergilerini alır, bir gün bizim de, buralarda şiirlerimizin yayınlanacağını düşlerdik. Şahin tek gözüyle okurdu, yıllar sonra liseye giderken, nerden öğrenmişse “Kör Yaşar gibi” demeye başlamıştı kendine. Yaşar Kemal için yapılan anekdotu anımsatarak, sağ gözü görmediği için, her şeyi sol gözüyle gördüğü söylenir ya Yaşar Kemal’in.

Harçlıklar kitap almaya yetmemeye başlamıştı, ben de yaz tatillerinde bulduğum işte çalışıyordum, berber çıraklığından çaycılığa, kitabevlerinden karpuz satıcılığına kadar yaptığım her işte aldığım haftalığı harcamıyor, cumartesi akşamları ortak listemizden sırası gelen iki kitabı satın alıyordum. Hemen Şahin’le buluşup, kitapların birini ona veriyordum. O ara ikimiz de kitapları okuyor, Pazar günü erkenden buluşup değiştiriyorduk. Güzel günlerin bir sonu olduğunu öğrenmem için çok zaman geçmesi gerekmiyormuş meğer! Şahin’in babası işleri bozuluğu için İstanbul’a göç kararı almış! Hatırladığım en eski hayal kırıklığı, unutamayacağım ilk şok bu oldu! Üstelik tam da o günlerde Panait Istrati okuyorduk ve “Baragan’ın Dikenleri” romanı çocuk ruhumuzu dağlıyordu. Asrî Sinema’da ise yine Istrati’nin “Kodin” adlı romanının uyarlaması olan “Arkadaş” filmini seyrediyor, gözlerimiz dolu dolu çıkarken, bir yandan da arkadaşlığımızın iyice pekiştiğini hissediyorduk. Aradan çok geçmedi, bir hafta mı ne, Şahin’i görmek üzere marangoz dükkânına gittiğimde dükkânı bomboş ve kapısında bir yazı ile buldum: “İş değiştirme sebebi ile İstanbul’a taşınıyoruz. Mehmet Usta.” Güle güle usta, benim ilk hakiki arkadaşımı da götürdün ya, yolun açık olsun yine de! Evlerine koştum, babaannesi karşıladı beni, dün geceki trenle gitmişler! Ne zaman gitti tren? Ne zaman gittiyse tren, gitti gider dahi gider! Ve dahi gidiş o gidiş! Hayal kırıklığını bir haftadır yaşıyordum yaşamasına da dünyanın yıkılabileceği aklıma gelmemişti. Dünyada nasıl parçalandığımız, ayrılıkların insanlara yaptığı fenalıklar, koskoca kâinatta bir tek ben kalmışım, herkes beni terk etmiş duygusu, uzatmak neye yarar, 13 yaşındaydık ve ortaokulu henüz bitirmiştik. Birbirimizden başka arkadaşımız, birbirimizden başka kahramanımız yoktu, kitaplarla yaşıyorduk, onlarda sevdiğimiz, hayran olduğumuz pek çok kahraman buluyorduk, fakat bizimki kahramanlıktan da öte, ondan da değerli bir şeydi: Biz arkadaştık.

Gül Hoca bir yol önce ikimizi de terk edip, başka bir şehre gitmişti. Şimdi de Şahin terk ediyordu beni. Haziran filan olmalı demek ki, okullar kapanır kapanmaz, sınavlar biter bitmez çekip gitmişlerdi, on gün kadar sonra mektubu gelmeseydi, ona değil, arkadaşlığa küsecektim. Mektubu geldi, Pendik’te oturuyorlarmış ve beni çağırıyordu. Bir ay sonra ve hayatımda ilk kez İstanbul’a gittim. Pendik o zamanlar güzeldi, sayfiye yeri gibiydi, açıkhava sinemaları vardı, Cem Karaca konser veriyordu ve ikimizin de çok sevdiği o şarkıyı söylüyordu: “Aldırma be kalender / Bu da geçer / Geçer amma birader / Deler de geçer!” O yaz hem çok kötüydü, hem de çok iyi. O zamanlar Beyazıt’taki sahaflar, sahaftı. Oraya gidiyor, Yeditepe’nin, Dost’un şiir kitaplarını kapışıyorduk, Metin Eloğlu’ndan Asaf Hâlet Çelebi’ye, Dağlarca’nın Fransızca’ya çevrilmiş şiirlerinden Edip Cansever’e, Turgut Uyar’a, İlhan Berk’e henüz sevmeye başladığımız şairlerin kitaplarını topluyorduk. O bir hafta içinde biz, “Taşralı İki Çocuk İstanbul’da” oluvermiştik. Eski arkadaşlıklar resimlidir, hatırası azizdir, ilk kez o yaz dönüşü bana bir resmini verdi Şahin, arkasına şunu yazdı: “Duvarın dibinde resmim aldılar / Ak kâğıt üstünde tanıyın beni.” O resimle ayrıldım İstanbul’dan. Lise için Ankara’ya gittim. Yaz tatillerinde Eskişehir’de buluştuk, ben 1-2 kez daha İstanbul’a gittim.

Liseyi bitirdiğimiz yazdı, 1973 yazı, üstelik bir bayramdı, sözleşmiştik, yine Eskişehir’de buluşacaktık. Şahin hemen çalışmaya başlamıştı, Denizcilik İşletmesi’nde. Bekledim, arife günü yok. Bayramın birinci günü yok, ikinci günü yok, nihayet dayanamadım ve gidip babaannesine sormak istedim. Annem o zaman ağladı ve bana söyledi: Şahin ilk maaşını aldığı gün, eve dönerken acele edip, rayların üstünden geçmek isterken, sağ gözü trene kapalı, sol gözü ölüme açıkken, şimdi merak ediyorum trenleri sever miydi, ben hep sevdim de onu bilmiyorum, son seferine çıkmış. Ne o treni görmüş, ne tren onu görmüş, toprağı İstanbul olmuş. Benim bir daha hiç hatırımdan çıkmayacak ve hep unutmak istediğim ilk ölüm bu oldu.

Yıllar sonra üniversitede yeniden şiir yazarken, Şahin’in ölümünün üstüne 5 yıl, 5 yıl da yokluğun üstüne, acının, yalnızlığın ilk arkadaşı yitirmenin üstüne de 5 yıl, ilk şiirimi ona adamıştım, “Giden” oydu görünüşte, onunla birlikte çocukluğum, ilk gençliğim de gitmişti gerçekte, giden bir yolculuk bırakıyordu şehirde, hayat gibi pek zor, pek yorucu bir yolculuk. Bu acemi ölümün şiiri ise acemi olacaktı elbette: “Bana yüzünü mü gösterdin ey çocuk / Umarsız iç sızısıyla yürüğümüz akşamlarda / Açıldı göz gibi yüreğinden kayan deli su / Şaşırmış bir düşün ayak sesinde / İrkilip toprağa karıştığın gün / … / Susardın / Anlardım ki susmak konuşmak gibidir sende / … / – Nasıl ayırmalı bunca telâşı / Tüccar avazlarla dolu her yan / Kurtarmalı onu çünkü / İçli bir çocuk sevincidir insan / … / Sesin duyulmuyor artık yüreğinse sıcak / Her ölüm kırgınlığı sende bir ses bulacak.”

Bu yazı her şeyin yarım kaldığı üstünedir. Yarım kalan arkadaşlık, yarım kalan gençlik ve yarım kalan Fransızca üstünedir. Bir de asıl, taşra yarım kalmıştır, iki çocuğu başka kentlere süren taşra yarım kalır. Hayat kaç yerinden bölünüyor, bıçak, hançer, gurbet ve bizzat hayatın kendisi kaç kere iniyor üstümüze? Hatıra yarım kalmasaydı, hayat unutmaktan mı ibaret olurdu? Hatıra perdeliyor belki de hayatın kötü yüzünü. Ben unutamadıklarımı özlemek değil, onları hiç unutmamak, hiç özlememek isterdim. Keşke burada olsaydın! Keşke burada olsaydım! Keşke burada olsaydık! Diye de uzatmak isterdim. Ne yazık, bana yarım kalmanın güzelliği bir şey anlatmıyor, şiirsel bir değeri olabilir, artistik, plastik, esteki bir hükmü de olabilir, ama yarım kalmak hükümsüzdür. Zayidir, zarardır, ömre ziyandır. Yitirmemek, yarına bırakmamak, iyidir beraber olmak.

Şahin öldü, Fransızca’m yarım kaldı. Sevgili Gül Öğretmenim, senin taşralı öğrencilerinin yarısı öldü, yarısı kaldı. Kalana yası kaldı. Eski Fransızca güzeldi, yenisini bilmiyorum. Eski Fransızca’da züppelik yoktur, yenisinde var mı bilemem! Zaten bütün bu yarımlardan kala kala bir ‘Rouge’, bir de ‘Noir’ kaldı! Zaten hem derdimizi anlatmak için de bu kadar Fransızca yeter, değil mi?